پرسش :

چگونه می‌توان تعارض بین روایاتی که دلالت بر ثبت فوری گناه می‌کنند، با روایاتی را که ثبت گناه را مشروط بر پشیمان نشدن تا هفت ساعت می داند، حل کرد؟


پاسخ :
شرح پرسش:
گاهی شنیده می‌شود که خداوند به ملائکه اجازه می‌دهد گناهان انسان‌ها را از هنگام خطور نیت آن گناه بنویسند. مثلاً نیت و تصمیم به دزدی کردن. گاهی هم می‌شنویم که پس از ارتکاب گناه، خداوند به ملائکه اجازه کتابت را تا هفت ساعت نمی‌دهد. برای آن‌که معلوم شود آیا بنده توبه خواهد نمود یا خیر؟ این دو حدیث در تضاد هم هستند.
پاسخ :
در پاسخ این سؤال چند موضوع را باید جداگانه بررسی کنیم:
1. ثبت نیت گناه: در مورد ثبت نیت گناه با جست‌وجویی که ما در منابع داشتیم روایتی یافت نشد. از آیات قرآن نیز نمی‌توان چنین استنباطی کرد؛ زیرا آیاتی که در این زمینه است مربوط به آگاهی و علم خداوند نسبت به نیت‌ها است؛ خداوند می‌فرماید: «ما انسان را آفریدیم و وسوسه‌‏هاى نفس او را مى‏‌دانیم، و ما به او از رگ قلبش نزدیک‌تریم».[1] آگاهی خداوند از نیت­ها، غیر از ثبت آنها به عنوان گناه یا مقدمه گناه است.
2. ثبت فوری گناه: در مورد ثبت فوری گناه نیز روایتی یافت نشد. البته بعضی از آیات قرآن می‌تواند اشاره به ثبت فوری گناه داشته باشد؛ مانند این آیه شریفه: «[در قیامت] کتاب [کتابى که نامه اعمال همه انسان‌ها است‏] در آن‌جا گذارده مى‌‏شود، پس گنه‌کاران را مى‌‏بینى که از آنچه در آن است، ترسان و هراسان‌اند و مى‌‏گویند: «اى واى بر ما! این چه کتابى است که هیچ عمل کوچک و بزرگى را فرونگذاشته مگر این‌که آن را به شمار آورده است؟! و (این در حالى است که) همه اعمال خود را حاضر مى‏‌بینند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمى‌‏کند».[2] این آیه گویا اشاره به آن دارد که تمام گناهان ثبت می‌شوند.
3. ثبت نشدن گناه تا هفت ساعت: روایات متعددی وجود دارد که بر اساس آنها گناه فوراً ثبت نمی‌شود، بلکه به عنوان نمونه، تا هفت ساعت مهلت داده می‌شود و در صورتی که شخص در این فاصله، توفیق توبه و استغفار پیدا نکرد، ثبت می‌شود.[3]
4. در مورد تعارض روایاتی که دلالت بر عدم ثبت فوری گناه می‌کند با دلایل دیگری که اشاره به ثبت فوری گناه دارد، می‌توان گفت: تعارضی وجود ندارد؛ زیرا احتمال دارد مقصود از روایاتی که می‌گوید گناه تا هفت ساعت ثبت نمی‌شود؛ این است که از ثبت نهایی تا هفت ساعت خودداری می‌شود؛ هر چند ثبت اولیه شده است. چنان‌که آیه قرآن که می‌فرماید: در کتاب اعمال انسان کوچک و بزرگ ثبت شده است، مقصود ثبت نهایی است؛ یعنی گناهانی است که توبه و استغفار از آن صورت نگرفته است و یکی از شواهدی که چنین تفسیری را تأیید می­کند، آن است که خداوند در آیه 49 سوره کهف، تنها افرادی که در قیامت در ردیف مجرمان قرار گرفته­اند را نگران از این موضوع می­داند و نه آنانی که اشتباهاتی انجام داده و سپس با رفتار نیک و توبه، آثار آن اشتباهات را زدوده­اند.
پی نوشت:
[1]. ق، 16. «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرید».
[2]. کهف، 49. «وَ وُضِعَ الْکِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمینَ مُشْفِقینَ مِمَّا فیهِ وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْکِتابِ لا یُغادِرُ صَغیرَةً وَ لا کَبیرَةً إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً».
[3]. «عن عبد الصمد بن بشیر عن أبی عبد الله ع قال: العبد المؤمن إذا أذنب ذنبا أجله الله سبع‏ ساعات‏ فإن استغفر الله لم یکتب علیه شی‏ء و إن مضت الساعات و لم یستغفر کتبت علیه سیئة و إن المؤمن لیذکر ذنبه‏ بعد عشرین سنة حتى یستغفر ربه فیغفر له و إن الکافر لینساه من ساعته». کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج2،ص 437، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق. «عن أبی عبد الله ع قال: من عمل سیئة أجل فیها سبع ساعات من النهار فإن قال أستغفر الله الذی لا إله إلا هو الحی القیوم ثلاث مرات لم یکتب علیه»‏. همان.