پرسش :

آیا در روایات چیزی به نام پری دریایی، دختر یا فرشته آب یا دریا داریم؟


پاسخ :
فرشتگان بزرگ الهى هر کدام وظیفه خاصى بر عهده دارند؛[1] چنان‌که حضرت‏ جبرئیل و فرشتگان در اختیار او، وظیفه ارسال وحى و الهامات رحمانى به بندگان را بر عهده دارند.[2] حضرت میکائیل و فرشتگان در اختیار او وظیفه روزى رسانى و تدبیر باد و باران و ... را عهده‌دار هستند[3] و حضرت عزرائیل و فرشتگان در اختیار او وظیفه قبض روح و مرگ موجودات را بر عهده دارند.[4] حضرت اسرافیل و فرشتگان در اختیار او نیز وظیفه تحول جهان را عهده‌دار هستند.[5]
اینها همه نشان از نظام‌مندى جهان هستى دارد که همگى به اذن و اراده الهى فعالیت دارند. پس هر یک از نعمت‌های بی‌پایان الهی، بلکه کارهایی که در نظام تکوین صورت می‌گیرد، به واسطه و کمک فرشتگان صورت می‌گیرد. یکی از انواع فرشتگانی که در عالم هستی دارای مسئولیت هستند، فرشتگان آب و دریا و باران هستند که میکائیل بزرگ آنها است.
تذکر این نکته ضروری است که؛ در بسیاری از موارد می‌شنویم و یا در تابلوها و پوسترهای نقاشی و مینیاتور می‌بینیم که بعضی بی‌هیچ دلیلی فرشتگان را به صورت زنان تصور و ترسیم می‌کنند و بیشتر افراد با شنیدن واژه ملائکه و فرشتگان، تعدادی زن و یا دختر بال‌دارِ گیسوبلند و ... را جلو چشمان خود مجسم می‌کنند! و این، به خاطر آن است که شناخت صحیح و درستی از آنها وجود ندارد. در حالی که خدای متعال در کتب آسمانی، به ویژه در قرآن مجید از وجود با برکت آنان و سهمشان در کارگردانی هستی، چه در دنیا و چه در آخرت، خبر داده و با مسائل خرافی از قبیل این‌که فرشتگان، دختران خدایند، مبارزه کرده است. و چیزی به نام دختر و یا پری آب و دریا نداریم؛ زیرا حقیقت فرشتگان و عالم آنها، مادی نیست و آنها از عالم امر و ملکوت هستند.[6]
به هر حال؛ در روایات به گروهی از فرشتگان اشاره شده است که وظیفه ساخت و ساز و ریزش باران را دارند و با حرکتی حساب‌شده و بسیار دقیق، ابرها را به اطراف عالم هدایت می‌کنند. برای نمونه به ذکر چند روایت بسنده می‌شود:
1. پیامبر اکرم(ص) در ذیل آیه شریفه «وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً»[7] فرمود: «منظور فرو فرستادن باران است که با هر قطره‌اى از آن فرشته‌ای پائین می‌آید که آن‌را در جایى که خداوند به او دستور داده قرار دهد».[8]
2. از امام على(ع) درباره مدّ و جزر سؤال شد که این دو چه می‌باشند؟ آن‌حضرت فرمود: «فرشته‌اى موکّل دریاها است به نام رومان هنگامى که قدم در دریا می‌نهد آب بالا می‌آید و مدّ ایجاد می‌شود و زمانى که آن‌را از دریا بیرون می‌آورد آب پایین می‌رود و جزر به وقوع می‌پیوندد».[9][البته، این روایت با این موضوع که جزر و مد بر اثر جاذبه ماه و خورشید است، منافاتی نداشته زیرا همان جاذبه نیز در تدبیر فرشتگان است]
«هیچ دانه‌ای از باران نمی‌بارد مگر به توسط پیمانه‌ای که در دست فرشته‌ای است، نازل شود. فقط در روز نوح نبی(ع) که به خود آب فرمان داده شد و آب بر خزانه‌داران طغیان کرد، و این است فرموده خدای تعالی که: چون آب طغیان کرد و رو به فزونی نهاد[10]».[11] گفتنی است که مراد حضرت علی(ع) از پیمانه دست فرشتگان، پیمانه مادی و متعارف نیست.
3. امام زین العابدین(ع) در بخشی از دعای سوم صحیفه سجادیه به درگاه الهی عرضه می‌دارد: «درود بفرست بر خازنان باران و روان کنندگان ابرها که چون بر ابرها بانگ زنند، آواز تندرها به گوش رسد و چون ابرها از آن نهیب به راه افتند، آذرخش‌ها از درونشان بدرخشد. و بر آن فرشتگان که دانه‌هاى برف و تگرگ را از پى می‌آیند و با هر قطره باران که فرو می‌شود، فرود می‌آیند. و بر آن فرشتگان که نگهبانان خزاین بادهایند و آنان که موکّلان بر کوه‌هایند تا فرو نریزند و آن فرشتگان که میزان و مقدار آب‏ها و پیمانه باران‌ها را به ایشان آموخته‌اى».[12]
در این جملات زیبای امام سجاد(ع) که سخن از باد و باران و ابر و رعد و برق و برف و تگرگ و کوه‌هاست، هر یک از آنها در پرتو وجود فرشتگان منشأ وجود آثار زیادی هستند، که شرح هر یک از آنها در مجال نمی‌گنجد.
4. امام باقر(ع) فرمود: «همانا خدای -عزّ و جلّ- را لشکریانى از باد است که هر کس را که نافرمانى و معصیت خداوند کند بدان وسیله عذاب فرماید، و هر بادى را فرشته‌اى گماشته شده که فرمانش را اجرا می‌کنند... و خدای -عزّ و جلّ- را بادهاى رحمت است همچون باد بهارى، و بادهایى که ابرها را به حرکت درمی‌آورد و پیش می‌راند، و بادهایى که ابرها را در میان آسمان و زمین نگاه می‌دارند، و باز بادها که ابرها را می‌فشارند و به اذن خدا آنها را به ریزش باران وامی‌دارند، و باز بادها ابرها را پراکنده می‌سازند، و بادهاى رحمت دیگرى که خداوند در کتاب خود آنها را نام برده و برشمرده است. و اما بادهاى مشهور چهارگانه، همانا آنها نام فرشتگانى به این اسم‌ها است: شمال، جنوب، صبا و دبور، و بر هر کدام از این بادها فرشته‌اى گماشته شده است...».[13]
5. و در نهایت امام صادق(ع) می‌فرماید: «قطره‌اى از آب دریاها نیست مگر آن‌که فرشته‌اى بر آن موکّل است، لذا هر گاه فرشته موکّل بانک دریا و خروش آن‌را بشنود با زدن بال خود، خروش و طغیان را خاموش و آرام می‌کند و آنها را حبس و نگاه داشته تا بر یکدیگر داخل و وارد شوند...».[14]
بر اساس این روایت، به اندازه هر قطره­ای از آب دریا، فرشته دریایی وجود دارد.
البته ممکن است مقصود از فرشته در این‌گونه امور، لشکریان مادی خداوند باشند مانند جاذبه زمین که در زبان روایات از آن تعبیر به فرشته شده است. چنان‌که در روایات از میکروب تعبیر به شیطان شده است.
پی نوشت:
[1]. http://www.islamquest.net/fa/archive/question/id22005.
[2]. ر.ک: بقره، 97.
[3]. ر.ک: نازعات، 5؛ ر.ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 56، ص 258، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق؛ بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 200، بنیاد بعثت، تهران، چاپ اول، 1416ق.
[4]. ر.ک: سجده، 11؛ در روایات از عزرائیل با نام «ملک الموت»؛ یعنی فرشته مرگ یاد شده است. http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa1293.
[5]. ر.ک: زمر، 68؛ قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوی جزائری، سید طیب،‏ ج 2، ص 252، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، 1404ق.
[6]. http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa1654
؛ http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa1104%27
؛ http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa1922
؛ http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa18974.
[7]. بقره، 22: «و از آسمان آبى فرود آورد».
[8]. بحار الانوار، ج 27، ص 99.
[9]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 554، کتاب فروشی داوری، قم، چاپ اول، 1385ش.
[10]. «إِنَّا لَمَّا طَغَى الْماء»؛ حاقة، 11.
[11]. بحار الانوار، ج 57، ص 20؛ جلال الدین السیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر، الحبائک فی أخبار الملائک، ص 115، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1405ق.
[12]. «وَ خُزَّانِ الْمَطَرِ وَ زَوَاجِرِ السَّحَابِ (14) وَ الَّذِی بِصَوْتِ زَجْرِهِ یسْمَعُ زَجَلُ الرُّعُودِ، وَ إِذَا سَبَحَتْ بِهِ حَفِیفَةُ السَّحَابِ الْتَمَعَتْ صَوَاعِقُ الْبُرُوقِ. (15) وَ مُشَیعِی الثَّلْجِ وَ الْبَرَدِ، وَ الْهَابِطِینَ مَعَ قَطْرِ الْمَطَرِ إِذَا نَزَلَ، وَ الْقُوَّامِ عَلَى خَزَائِنِ الرِّیاحِ، وَ الْمُوَکَّلِینَ بِالْجِبَالِ فَلَا تَزُولُ (16) وَ الَّذِینَ عَرَّفْتَهُمْ مَثَاقِیلَ الْمِیاهِ، وَ کَیلَ مَا تَحْوِیهِ لَوَاعِجُ الْأَمْطَارِ وَ عَوَالِجُهَا»؛ علی بن الحسین علیه السلام (امام چهارم)، الصحیفة السجادیة، ص 38، دفتر نشر الهادی، قم، چاپ اول، 1376ش؛ الصحیفة السجادیة، ترجمه آیتی، عبدالمحمد، ص 41، سروش، تهران، چاپ دوم، 1375ش.
[13]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 545 – 546، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413ق.
[14]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق و مصحح: امینی، عبد الحسین، ص 82، دار المرتضویة، نجف اشرف، چاپ اول، 1356ش.