پرسش :

وظایف اخلاقى مرد در برابر همسرش چیست؟

پاسخ :
نخست باید دانست:
آفرینش و ساختار وجودى و زیستى جنس زن براى کارهاى عاطفى و سبک و لطیف آفریده شده و کارهایى که به توانایى بالاى جسمى نیازمند است، متناسب وجود مرد مى باشد. از این رو، وظایفى که اسلام براى هر یک از زن و مرد مقرر کرده، بر اساس هماهنگى و تناسب با ساختار وجودى آنهاست. در اینجا به برخى از وظایف مردان که در ایجاد روابط دوستانه و صمیمانه بسیار مؤثر و سازنده است، اشاره مى شود:
1. تأمین رفاه خانواده
شکى نیست؛ که بر اساس آیات و روایات اسلامى، نظام مطلوب خانواده براساس مشورت و در نهایت با سرپرستى و مدیریت اجرایى مرد سامان دهى مى شود.
خداوند مى فرماید: «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَى النِّساءِ»1؛ «مردان، سرپرست زنانند».
مرد از آن جهت که به طور معمول از جنبه اداره زندگى و نیروى جسمى قوى تر است، سرپرست خانواده مى باشد. او در این زمینه دو وظیفه دارد؛ یکى وظیفه شرعى و قانونى به عنوان تأمین نفقه زن و فرزند و فراهم سازى شرایط ضرورى زندگى و دیگرى از نظر اخلاقى و انسانى وظیفه تأمین رفاه و راحتى خانواده را دارد که چیزى فراتر از تأمین نفقه و هزینه زندگى است. از این رو تکالیفى را بر دوش او مى گذارد. اگر مرد در هزینه کردن حاصل دسترنج خود سخاوت و گشاده رویى به خرج داد، مِهر و شادابى و صفا را در خانواده چند برابر کرده و باعث افزایش محبت و تحکیم بنیان خانواده مى شود.
این نوع تعامل و رفتار همان نیکى و احسان است؛ که در روایات به آن تأکید شده است.
از رسول اکرم صلى الله علیه و آله نقل شده: «بهترین شما کسى است که بهترین براى خانواده اش باشد و من براى خانواده ام بهترین هستم»2.
و نیز آن حضرت مى فرماید: «از ما نیست کسى که وسعت زندگى بر او داده شود و او بر خانواده اش سخت بگیرد»3.
و در حدیث دیگرى مى فرماید: «هرکس به بازار رود و هدیه اى براى خانواده اش بخرد و ببرد، [پاداش او] مانند کسى است که براى نیازمندان صدقه مى برد»4.
امام رضا علیه السلام مى فرماید: «سزاوار است انسان بر خانواده اش فراخى و توسعه دهد تا مرگ او را آرزو نکنند»5.
مرد نباید تصور کند؛ که بخل ورزیدن و جمع آورى اموال و سخت گیرى بر زن و فرزند، زهد و ارزش محسوب شده و با این کار از پاداش الهى بهره مند مى شود؛ بلکه بر اساس روایاتى که گذشت این نوع تصور تصورى باطل و ضدارزش است و مرد مى بایست در زمینه توسعه مالى و رفاهى خانواده بسیار مثبت و با سخاوت و گشاده رویى با آنان برخورد کند.
2. تأمین آسایش خانواده
مرد که در بیرون خانه مشغول کار و تلاش است، سزاوار است زمان رفت و آمد خود را تنظیم نموده و بر طبق برنامه عمل نموده و بدون علت، تأخیر در بازگشت به منزل نداشته باشد که باعث نگرانى و اضطراب خانواده نشود.
مرد باید خود را ملزم بداند که بعد از فراغ از کار براى استراحت به کانون گرم خانواده بازگردد و نسبت به آنان بى توجهى نشان ندهد.
از امام صادق علیه السلام نقل شده که: «بر مرد سزوار نیست در شهرى که خانواده اش آنجا زندگى مى کند، جاى دیگرى به استراحت بپردازد»6.
رسول اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: «نشستن مرد در کنار خانواده اش، نزد خداى بزرگ دوست داشتنى تر از اعتکاف [و نشستن] در این مسجد من است.»7.
این به جهت تأمین نیروى عاطفى زن است. خانواده هر کس، چشم امیدشان به او است؛ پدر در عین این که پدر و مدیر بوده، همسر است، باید دوست و دلسوز براى خانواده باشد و اگر ثروتى دارد، از آن ها است و اگر زحمتى مى کشد، براى راحتى آنان است. پس باید در خانواده به گونه اى عمل کند که همسر و فرزندان، در رفاه و آرامش باشند.
هر گونه خشونت و سخت گیرى و یا بى توجهى به خواست خانواده، ممکن است زندگى را تلخ و محبت را از دل خانواده بیرون ببرد. سخت گیرى هاى بى مورد و بهانه گیرى هاى نابجا و در تنگنا قرار دادن خانواده شایسته نیست. سخت گیرى در هزینه زندگى و در فشار اقتصادى قرار دادن خانواده به صلاح نیست یا سخت گیرى در رفت و آمد ممکن است پیامدهاى ناگوارى در پى داشته باشد.
پدر خانواده باید در عین نظارت و جدیت در تربیت، از سخت گیرى هاى بى مورد دورى جوید. زمانى که اعضاى خانواده همه در کنار هم هستند به قدرى لذت بخش است که بعضى خانواده ها به طور منظم زمانى را براى بحث و گفت وگو در مورد مشکلات یا حتى صحبت در مورد اتفاقات خوشایندى که براى شان رخ داده است، اختصاص مى دهند.
سپرى کردن اوقاتى از روز یا هفته براى دور هم جمع شدن اعضاى خانواده به کودکان حس همبستگى مى دهد، تا جایى که حتى وقتى بزرگ شوند به خانواده خود احساس تعلق و وابستگى دارند. بعضى خانواده ها به طور مرتب و به صورت دسته جمعى در مراسم مذهبى شرکت مى کنند (مثلاً همه با هم به مسجد مى روند) و بعضى ها آخر هفته به پارک مى روند. یک شام ساده و لذت بخش که همه آن را دوست دارند، انجام چند بازى با حضور همه اعضاى خانواده، به سینما رفتن و همین جشن هاى کوچک کودکان را به صرف وقت بیشتر در کنار دیگر اعضاى خانواده علاقه مند مى کند.
3. احترام به زن
زن از نظر اسلام امانت خدا در دست شوهر و از نظر دخالت در امور زندگى شریک مرد و از نظر تربیت فرزندان مادر خانواده است. هر مردى وقتى ازدواج مى کند، باید همسرش را احترام کند و هرگز او را اذیت و آزار نرساند و ایشان را تحقیر و به استهزاء نگیرد.
خداوند مى فرماید «وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ»8.
حضرت صادق علیه السلام از پدرش نقل کرده که فرمود: «هر کس زن گرفت، باید او را گرامى دارد و به او احترام کند»9.
حضرت على علیه السلام مى فرماید: «زنان امانت خدا بر شما هستند. به ایشان زیان نرسانید و برایشان سخت نگیرید.10. همانگونه که سایر امانت هاى الهى ارزشمند و قابل اکرام و احترام است، زن نیز باید آنگونه که شایسته است مورد احترام شوهر قرار گیرد؛ چه اینکه در قیامت خداوند متعال از امانت هاى خود سؤال مى کند که با آنها چگونه رفتار کردید. آیا حق امانتدارى را به جا آوردید؟!
به همین جهت است که وقتى حضرت، همسر خود حضرت فاطمه علیهاالسلام را به خاک مى سپارند، مى فرماید: «امانت خدا از دست من گرفته شد».
4. اظهار محبت به زن
گفته شد که ثبات بنیان خانواده بر پایه مهر و محبت است. هم زن باید به مرد اظهار مودت و دوستى نماید و هم مرد به زن ولى نیاز زن به عشق و علاقه بیشتر است و مرد باید محبت قلبى خود را بیرون بریزد. مرد باید بداند که زن از نظر ساختار زیستى با او تفاوت دارد مرد بنده شهوت است و زن در بند محبت مرد است مرد زنى را دوست دارد که او را پسندیده و انتخاب کرده باشد و زن مردى را دوست دارد که ارزش او را درک کرده باشد و محبت خود را از قبل اعلام کرده باشد. هر کسى مى تواند با دو زبان سخن بگوید؛ زبان عاطفه و احساس، و زبان عقل و منطق. زبان عاطفى به خاطر ارتباط مستقیمى که با قلب و جان شنونده دارد، تأثیر بسیارى در ایجاد محبت مى گذارد.
ابراز عشق صریح و صادقانه (جملات عاشقانه) لحظه هاى زندگى را شیرین و لبریز از لذت و هیجان مى کند.
به قول «مترلینگ»: «زندگى وقتى لذت بخش است که در آن، لذات کوچک و عشق هاى کوچک وجود داشته باشد و همین چیزهاى کوچک است که ما را به زندگى پاى بند مى کند»11.
واژه هاى عاشقانه و دلنشین، به طور شگفت انگیزى مى تواند آفریننده ى لذت هاى کوچک باشد. ابراز محبت با صراحت و در عین صداقت و راستى در حالى که آمیخته با هیجانات روحى است، محبت را تا مرز عشق مى رساند که شیرینى و لذت آن را باید در عمق دل ها جستجو کرد ولى پنهان کردن عشق، محبت را خفه مى کند و مى میراند. هیچ گاه نباید غرور مرد مانع از ابراز عشق و علاقه به همسرش شود، یا در طول زمان مشکلات زندگى و گاه مشاجرات و درگیرى ها، باعث ترک ابراز عشق و علاقه شود؛ بلکه باید همواره و در همه حالات زندگى طورى رفتار کند که فضاى عاطفى از بین نرود و جایى براى گفتن جملات عاشقانه و البته صادقانه بماند.
نبى اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: «این سخن مرد که به همسرش مى گوید: واقعا تو را دوست دارم، هرگز از قلبش خارج نخواهد شد»12.
و نیز مى فرماید: «هر چه ایمان انسان کامل تر باشد به همسرش بیشتر اظهار محبت مى نماید.»13.
امام صادق علیه السلام مى فرماید: «محبت و دوستى زنان یکى از اخلاق پیامبران است»14.
پی نوشت:
1. نساء 4، آیه 34.
2. «خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمَ لِاَهْلِهِ و أنا خَیْرُکُمْ لِاَهلى»؛ وسائل الشیعه، ج 14، ص 221.
3. «لَیْسَ مِنّا مَنْ وُسِّعَ عَلَیْهِ ثُمَّ فَتَّرَ عَلى عِیالِهِ»؛ مستدرک الوسائل، ج 15، ص 256.
4. «مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرى تُحْفَةٌ فَحَمَلَها اِلى عِیالِهِ کانَ کَحامِلِ صَدَقَةٍ اِلى قَوْمِ مَحاوِیجِ»؛ وسائل الشیعة، ج15، ص227.
5. «یَنْبَغى لِلرَّجُلِ اَنْ یُوَسِّعَ عَلى عِیالِهِ لِئَلاّ یَتَمَنّوا مَوْتَه»؛ من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 68.
6. «هَلکَ بذى المروةَ انْ یبیت الرّجل عن مَنْزِله بالمصر الذى فیه أهلُه»؛ وسائل الشیعه، ج 14، ص 122.
7. «جُلُوسُ الْمَرْءِ عِنْدَ عِیالِهِ اَحَبُّ اِلَى اللّه تَعالى مِن اِعْتِکافٍ فِى مَسْجِدى هذا»؛ میزان الحکمة، ج4، ص287.
8. نساء 4، آیه 19.
9. «مَنْ اِتَّخَذَ اِمْرَأةً فَلْیَکْرِمْها»؛ (بحارالانوار، جلد 103، ص 224).
10. «اِنَّهُنَّ اَمَانَةُ اللّه عِنْدَکُمْ فَلا تُضارّوهنُنَّ وَلا تَعْضِلُهُنَّ»؛ مستدرک الوسائل، ج 4، ص 251.
11. راز تفاهم در زندگى زناشویى، ص99.
12. «قَوْلُ الرَّجلِ لِلْمَرْأَةِ اِنّى اُحِبُّکَ لایَذْهَبُ مِنْ قَلْبِها اَبَدا»؛ وسائل الشیعة، ج 20، ص 23.
13. «کُلَّما اَزْدادَ الْعَبْدُ اِیمانً اِزْدادَ حُبًّ لِلنِّساءِ»؛ بحارالانوار، ج 103، ص 228.
14. «من اخلاق الانبیاء حب النساء»؛ بحارالانوار، ج 100، ص 236.
منبع همه سوالها www.porseman.org