پرسش :

فلسفه پرداخت خمس چیست؟

پاسخ :
آنچه بیان مى شود، تنها بر اساس فهم ما از کتاب و سنت است و چه بسا وجوب خمس، حکمت و علل زیادى داشته باشد که از دید ما مخفى مانده است:
1. تردیدى نیست که اسلام به صورت یک مکتب اخلاقى، فلسفى و یا اعتقادى محض ظهور نکرد؛ بلکه به عنوان یک آیین جامع ـ که تمام نیازمندى هاى مادى و معنوى در آن پیش بینى شده ـ پا به عرصه ظهور گذاشت. از سوى دیگر، این مکتب از همان عصر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله با تأسیس حکومت همراه بود؛ در نتیجه براى اداره آن نیاز به یک پشتوانه مالى غنى و منظم داشت که بتواند در سایه تشکیل حکومت اسلامى از بینوایان، بیماران، بى سرپرستان، معلولان و یتیمان جامعه دستگیرى نماید و این خلأ اقتصادى را پر کند. خداوند متعال با نزول آیات زکات، دست یارى و رحمت بى پایانش را به کمک نبى اکرم صلى الله علیه و آله فرستاد و با واجب ساختن زکات، این نقص و کاستى را برطرف کرد. این فریضه الهى از مالیات هایى است که در حقیقت جزو اموال عمومى جامعه اسلامى محسوب مى شود و نیز به غیر بنى هاشم (سادات) اختصاص دارد و لذا مصارف آن عموما موارد یاد شده است. ولى امام علیه السلام به عنوان رئیس حکومت نیز هزینه هایى دارد که باید تأمین شود. او براى پیشبرد نظام اسلامى و اداره جامعه، به بودجه فراوانى نیاز دارد. فریضه خمس براى تأمین این منظور، بر متمکنان جامعه واجب گردیده است 1. لذا در روایت از خمس به عنوان «وجه الاماره» یاد شده است2.
2. خداوند متعال براى حفظ کرامت و عزت پیامبر اسلام، محل تأمین بودجه فقرا از بنى هاشم و منسوبان به آن حضرت را از خمس قرار داد و سهم آنان را قرین سهم خود و رسول فرمود تا زمینه تحقیر نسبت به آنان را از بین ببرد؛ چون ممکن است برخى از مردم در پرداخت زکات به فقیران، یک نوع برترى براى خود و حقارتى نسبت به گیرنده احساس کنند. در حالى که در پرداخت خمس و آنچه که به عنوان «وجه الاماره» تلقى مى شود، قضیه عکس آن است و برترى براى گیرنده مى باشد3.
3. خمس براى تأمین بودجه هر کار خیرى است که امام بخواهد انجام دهد و براى هر موردى که صلاح بداند، مصرف کند4.
4. خمس وسیله اى براى رشد و کمال انسان محسوب مى شود. همچنان که هر فرد با انجام دادن هر وظیفه اى، مرحله اى از کمال را مى پیماید؛ با اداى خمس به قصد قربت و بریدن از دنیا نیز وظیفه اش را انجام داده و خود را از گناهان پاک نموده و به سوى کمال ترقى مى کند5.
5. تحقق احیاى دین خدا و پیاده کردن حکومت اسلامى ـ که هدف اصلى این مکتب است 6. نیاز به بودجه مستقل و جداى از بودجه زکات دارد. خمس ثروت بسیار عظیمى براى تأمین هزینه هاى یک انقلاب جهت رسیدن به حکومت عدل الهى است.
«قدرت» موجودیت دینى تشیع و زنده ماندن این مکتب در طول عصر حضور و غیبت، بر اساس خمس استوار بوده است و به اهل بیت علیهم السلام و علما ـ که وارثان آنان هستند ـ این توانایى را داد تا با فشار و اختناق دستگاه ظلم در راه خدا ایستادگى کنند.
پی نوشت :
1. مکارم شیرازى، ناصر، یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص 423 ـ 425 و تعلیقات على العروة، کتاب الخمس، ص 392.
2. ر.ک: وسائل الشیعه، ج 6، کتاب الخمس، باب 2، ح 12.
3. ر.ک: وسائل الشیعه، ج 6، ابواب قسمة الخمس، باب 1، ح 4 و 8.
4. «فما کان للّه فهو لرسوله یضعه حیث شاء»؛ «آنچه خاص خدا است، براى پیامبر اسلام است، هر جا صلاح بداند قرار مى دهد»: همان، ابواب الانفال، باب 1، ح 12.
5. در مکاتبه امام رضا علیه السلام به یکى از یارانش آمده است: «ان اخراجه خمس مفتاح رزقکم و تمحیص ذنوبکم»؛ «پرداخت خمس کلید جلب روزى و وسیله آمرزش گناهان است»: همان، ابواب الانفال، باب 3، ح 2.
6. در همان مکاتبه آمده است «اِنّ الخمسَ عونُنا على دیننا»؛ «خمس، کمک ما در پیاده کردن دین خداست»: همان، ابواب الانفال، باب 3، ح 2.
منبع: www.porseman.org