پرسش :

یک فرد جهنمى، آیا همیشه در جهنم است؟ یا پس از اینکه سزاى عمل زشت خود را دید، براى دریافت پاداش خیرات خود وارد بهشت می شود؟

پاسخ :
براساس آیات و روایات، اگر آدمى، در مجموع رو به خدا داشته و مؤمن و دوستدار حضرت رسول اکرم صلیالله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام باشد، ولى در اینجا خود را از آلودگیها و تعلّقات پاک نسازد؛ با عذاب ها و فشارهایى رو به رو بوده و چه بسا به طبقات اولیه جهنم خواهد افتاد، تا با این عذاب ها، تطهیر شود و به عالم نور قدم بگذارد 1.
براساس روایتى از امام صادق علیه السلام، انسان ها در قیامت سه دسته اند:
1 . یک دسته، کسانیاند که در عالم حشر ـ آن گاه که مردم درگیر مواقف و عوالم حشراند ـ زیر سایه خداوند و در جوار قرب حق خواهند بود و نیاز به طى آن عوالم و مواقف ندارند؛ چون آن مراحل را در این دنیا پشت سر نهاده اند.
2 . گروه دیگر انسان هاییاند که باید از حساب و عذاب و جهنم موقّت بگذرند تا پس از تطهیر و تصفیه و در عالم قیامت، به خدا برسند.
3 . عده اى دیگر، کسانیاند که چون رویگردان و فرارى از خدا بوده اند، به قعر جهنم فرو خواهند رفت 2.
بنابراین عده اى مستقیم، وارد بهشت و بهشت ها می شوند و هرگز از آن خارج نمی شوند؛ عده اى پس از گذر از مواقف ـ از جمله جهنم موقّت ـ وارد بهشت می گردند و عده اى نیز در جهنم جاودانه، جاى خواهند گرفت.
از معصوم نقل شده است: «مؤمنان گناهکار روزى از جهنم خارج خواهند شد»3. اما اگر گناه به گونه اى در او اثر کرده باشد که او را به حدّ کفر رسانده باشد، براساس آیات قرآنى 4 و روایات 5 گرفتار جهنم ابدى خواهد شد 6.
درباره خلود کسانى که به جهنم و یا بهشت وارد می شوند خداوند میفرماید:
«بَلى مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ. وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»7؛
«آرى هر کس کسب کند گناهى را و احاطه نماید بر او خطاى او پس آن گروه اهل آتشند آنان در آن جاویدانند. (احاطه کردن گناه، یعنى گناه بر شخص مستولى شود، مانند کسى که غرق شود در دریاى گناه.) و آنان که ایمان آوردند و بجا آوردند کارهاى شایسته را، آنان اهل بهشتند ایشان در آن جاویدانند».
شرط خلود در جهنم، آن است که گناه شخص را احاطه کرده باشد و هیچ ثواب نداشته باشد و شرط راهیابى به بهشت ایمان و اعمال صالح است. اگر کسى در ایمان و اعمال صالح کاستى داشت به مقدار جبران گناهان در سختیهاى مواقف قیامت و جهنم میماند و سپس به بهشت راه مییابد.
البته گناهان متفاوت است بنابر روایات بعضى، از آن ها مانند شرک و کفر و نفاق موجب عذاب ابدى است و این در صورتى است که صاحب آن بدون توبه واقعى بمیرد. بعضى دیگر از گناهان براى مدت مشخصى موجب عذاب میباشد و بعد با شفاعت اولیاء یا لطف و فضل خداى متعال مورد بخشش واقع می شود.
کسانى که در جهنم میمانند؛ عبارتند از:
1. کسى که مونى را عمدا به قتل رساند،8
2. کسى که با خدا و رسولش به مبارزه برمیخیزد،9
3. کسى که خدا و رسولش را نافرمانى کند و به حدود و احکام الهى تجاوز کند،10
4. کافران و تکذیب کنندگان آیات الهى،11
5. مرتکبین گناه که آثار گناه سراسر وجودشان را گرفته باشد،12
6. مرتدى که کافر از دنیا برود13.
با وجود این که براى این گونه گناهان جاودانگى در جهنم مقرّر شده است ولى در توبه باز است و مرتکبین آن در ارتباط فردى خود با خداى رحمان، به وسیله توبه میتوانند کاملاً پاک شوند و از عذاب نجات پیدا کنند.
حتّى اگر کسى بدون توبه از دنیا رفت و کافر و معاند هم نبود مثل بعضى از مسلمانان، براى همیشه در جهنم نمیماند. مسلمانى که عناد ندارد بلکه اعتراف به تقصیر و گناه خود دارد؛ رحمت خداوند رحیم، حتما شامل او هم می شود در هر صورت اگر توبه کند و استحقاق عفو و بخشش هم نداشته باشد، همان مقدار عذاب به اندازه ى گناه را هم نمیچشد. 14
براساس آیات و روایات، اگر آدمى، در مجموع رو به خدا داشته و مون و دوستدار حضرت رسول اکرم صلیالله علیه و آله و اهل بیت علیه السلام باشد، ولى در اینجا خود را از آلودگیها و تعلّقات پاک نسازد؛ با عذاب ها و فشارهایى روبه رو بوده و چه بسا به طبقات اولیه جهنم خواهد افتاد تا با این عذاب ها، تطهیر شود و به عالم نور قدم بگذارد15. 16
پی نوشت:
1. نگا: بحارالانوار، ج 8، ص 352 و 353، ح 2.
2. همان، ج 7، ص 183، ح 31.
3. بحارالانوار، ج 8، ص 346.
4. نگا: بقره2، آیات 39، 81، 80، 162 و 161؛ مائده (5)، آیه 37؛ یونس (10) آیه 52 و... .
5. نگا: بحارالانوار، ج 8، صص 351 ـ 362 و... .
6. در باب جهنم و مسائل مرتبط با آن، ر.ک: محمد حسن قدردان قراملکى، جهنم چرا؟
7. بقره 2، آیات 82 - 81.
8. ر.ک: نساء 4، آیه 93.
9. ر.ک: توبه 9، آیه 63.
10. ر.ک: نساء 4، آیه 14.
11. ر.ک: بقره 2، آیه 39.
12. ر.ک: بقره 2، آیه 81.
13. ر.ک: بقره 2، آیه 217.
14. در این باره ر.ک: گناهان کبیره، شهید دستغیب.
15. نگا: بحارالانوار، ج 8، ص 352 و 353، ح 2.
16. براى مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک:
الف. معاد و جهان پس از مرگ، آیت اللّه مکارم.
ب. کلم الطیب، آیت اللّه طیب.
ج. معادشناسى، ج 10، آیت اللّه طهرانى.
منبع: www.porseman.org