پرسش :

وجود سلام در نماز چه فلسفه اى دارد و چرا به جاى این که در اوّل نماز گفته شود در آخر نماز گفته مى شود؟

پاسخ :
آخرین مرحله نماز، سلام و درود فرستادن بر پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله، بندگان صالح و همه نمازگزاران است. «تکبیرة الاحرام» اجازه ورود به نماز و «سلام» اجازه خروج از آن است.
درباره حکمت و فلسفه «سلام» مى توان به موارد زیر اشاره کرد:
یگانگى و همدلى مسلمانان
نمازگزار وقتى در سلام نماز به همه مؤمنان و بندگان صالح و بر خودش سلام مى دهد، احساس مى کند که تنها نیست و یکى از آحاد امّت بزرگ اسلام است و با مردان خدا، در هر جاى زمین، احساس همبستگى مى کند.
واژه سلام دو معنا دارد؛
1. درود و تحیّت و آرزوى سلامتى کامل براى مؤمنان،
2. نام مقدّس خداوند.
بر این اساس، نمازگزار به اذن پروردگار، سلامتى و امان از عذاب را براى مؤمنان درخواست مى کند.
امام صادق علیه السلام مى فرماید: «معنى السلام فى دَبر کلّ صلاةٍ الامان»1؛ «معناى سلام در آخر هر نمازى، امان است»؛ اگر نماز را در حالى که قلبش خاضع است بجاى آورد، از بلاهاى آخرت در امان خواهد بود2.
جلب رحمت الهى
امام على علیه السلام مى فرماید: «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته»؛ «از خدا ترحّم خواستن براى خود و همه بندگان است، که این خود سبب ایمن شدن از عذاب قیامت است»3.
یادآورى نام الهى
امام صادق علیه السلام فرموده است: «سلام، یکى از اسم هاى خدا است و اگر مى خواهى سلام نماز را به خوبى انجام داده و معنایش را ادا کنى، پس باید از خدا بترسى و دین، قلب و عقلت را سالم نگه دارى و آنها را به ظلمت گناه نیالایى».4
تلقین نیکى ها و شایستگى ها
یکى از درس ها و ثمرات نماز این است که هر نمازگزارى، در هر شبانه روز، پنج بار به خود تلقین مى کند که: از بندگان نیکوکار و شایسته خداوند است «السلام علینا و على عباد الله الصالحین». کسى که نماز مى خواند، اگر به معناى این جمله توجّه کند، وجدانش تحت تأثیر قرار مى گیرد و سعى مى کند با پیام آن تلقین، مخالفت نکند و اعمال خلاف مرتکب نشود و خود را هر چه بیشتر به نیکوکاران، نزدیک سازد.5
نمازگزار با سلام دادن، نشان مى دهد که دوست دار و خیرخواه همه خوبان و نیکوکاران است و همواره آرزوى سلامتى آنان را دارد. این مسئله باعث نزدیکى قلب ها به هم و مستحکم تر شدن دوستى ها و برادرى ها است.6
گفتنى است که سلام فقط براى شروع و آغاز دیدار نیست؛ بلکه در فرهنگ و لغت عرب، به معناى خداحافظى نیز مى باشد. آنان زمانى که از یکدیگر جدا مى شوند، مى گویند: «سلام علیکم».
درباره «سلام آخر» نماز گفته شده است: انسان در نماز، ارتباطى وثیق با خدا برقرار و با دیگران قطع رابطه مى کند. اما در پایان نماز - که بازگشت از معراج است - با خلق خدا ارتباط پیدا مى کند و در این مرحله به مؤمنان و صالحان سلام و درود مى فرستد.
پی نوشت:
1. مصباح الشریعة، ص 95.
2. محسن قرائتى، پرتویى از اسرار نماز، مرکز فرهنگى درس هایى از قرآن، 1387ش، هجدهم، ص 162.
3. وسائل الشیعة، ج 6، ص 392.
4. امام خمینىره، آداب الصلاة، ص399.
5. رموز نماز، ص 83.
6. مجتبى کلباسى، یکصد پرسش و پاسخ درباره نماز، ستاد اقامه نماز، پاییز 80ش، چاپ نهم، ج 2، ص 27.
منبع: www.porseman.org