پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام جواد علیه السلام فرمودند: اَهلُ المعروفِ اِلی اِصطِناعِهِ اَحوَجُ مِن اَهلِ الحاجَةِ اِلَیه، لِأنَّ لَهُم اَجرُهُ وَ فَخرُهُ وَ ذِکرُهُ، فَمَهما إصطَنَعَ الرَّجُلُ مِن مَعروفٍ فَإنَّما یَبدَاُ فیهِ بِنَفسِهِ؛ اهل نیکی، به نیکی کردن محتاج ترند از نیازمندان، چرا که پاداش و افتخار و آوازه ی آن برای نیکوکاران است. پس هر گاه یک شخص، کار نیکی کرد، ‌همانا ابتدا به خودش نیکی کرده است. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
«معروف» در این حدیث به معنای نیکی و احسان است.
در روایات است که یکی از درهای بهشت «باب المعروف» نام دارد که اهل احسان و نیکوکاری از آن به بهشت وارد می شوند.
وقتی نیکی انجام می گیرد، دو نفر از آن برخوردار می شوند:
یکی نیازمندانی که مورد احسان قرار می گیرند.
دیگری احسان کنندگانی که از دارایی شان به نیازمندان می بخشند و برای خود، ‌نام نیک و اجر بی حساب و پاداش اخروی ذخیره می سازند.
چه کسی به این نیکی نیازمندتر است؟ نیکوکار، یا نیازمند؟
امام در این حدیث، به نتایج دنیوی و اخروی احسان که به شخص نیکوکار بر می گردد، اشاره دارد. پس آن که به نیازمندان کمک می کند، نباید انتظار تشکّر دیگران را داشته باشد، ‌زیرا در واقع به خودش نیکی کرده است. این مضمون در آیه «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ »(2) نیز آمده است؛ یعنی «اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی کرده اید».
دنیا، دنیای کنش و واکنش است؛ یعنی هم خوبیها به خود انسان برمی گردد، هم بدیها. فرصتها را از دست ندهیم.
پی نوشت:
1. بحارالأنوار، ج 75، ص 79
2. اسراء(17)آیه 7.
منبع: حکمت های تقوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام جواد علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، ‌چاپ اول (1391)