پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام کاظم علیه السّلام فرمودند: کَفی بِالتَّجارِبِ تَأدیبًا، وَ بِمَمَرِّ الاَیّامِ عِظَهً، وَ بِذِکرِ المَوتِ حاجِزًا عَنِ الذُّنُوبِ وَالمَعاصی؛ تجربه ها برای ادب کردن کافی است، و گذشت روزها برای موعظه و پند و یاد مرگ برای بازداشتن از گناهان بس است. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
عبرت گرفتن در تاریخ، توصیه ی قرآن کریم است.
بارها آیات قرآن، پس از نقل سرگذشت اقوام گذشته و عذابهای الهی که بر مستکبران نازل شد و کیفرهای هلاکت بار که بر سرکشان فرود آمد، فرمان می دهد که:
«فَاعتَبِرُوا یا اُولی الأبصار(2)»
ای صاحبان دیده و بصیرت عبرت بگیرید.
اگر با چشم باز بنگریم، همه ی تاریخ و جای جای جهان سرشار از عبرت و پند است.
تجربه های بشری هم «کلاس عبرت» و عامل تربیت است. کسی که از تجربه ها پند نگیرد، همیشه در معرض آفات و آسیبهاست.
گذشت روزها هم موعظه است.
حافظ، توصیه می کند که بر لب جوی بنشینیم و گذر عمر را تماشا کنیم. این عبور آب در جوی، تمثیلی از گذر عمر و اشارتی به جهان ناپایدار است.(3)
عامل مهمّ دیگر عبرت آموزی، «مرگ» است.
چه بسیار انسانهایی که با ما بودند و اکنون زیر خاکند. چه بسیار افرادی که عمر را به بطالت و عیاشی و زورگویی و حرام خواری گذراندند، ولی سرانجام پنجه ی مرگ گلوی آنان را فشرد و با کوله باری از گناه و حسرت زیر خاک رفتند.
این همه مایه عبرت است، ول عبرت گیرنده کو؟
پی نوشت:
1. حیاة الامام موسی بن جعفر(ع)، ج1، ص256
2. حشر،(59)، آیه 2.
3. بر لب جوی نشین و گذر عمر ببین
کاین اشارت ز جهان گذران ما را بس
منبع: حکمت های کاظمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام کاظم علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)