پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام هادی علیه السلام فرمودند: مَنْ هانَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ فَلا تَأمَنْ شَرَّهُ؛ هر کس خودش در نظرش بی مقدار باشد، از شرّ او ایمن مباش. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
خداوند، انسان را «خلیفة الله» می داند.
گوهر وجود انسان بسیار ارزشمند است. اگر در مسیر هدایت و خیر قرار گیرد، از فرشته هم برتر می شود و اگر به بیراهه افتد، از درندگان و بهایم هم پست تر می شود.
شرط نخست کمال، «ایمان به نفس» است و رسیدن به خودباوری و اعتقاد به جایگاه رفیع انسان در منظومه ی آفرینش و هستی.
اگر کسی قدر خود را نداند، به تباهی کشیده می شود.
اگر شخصیت و جایگاه انسانی فرد در نظر خودش پست و حقیر باشد، هر کار زشتی را مرتکب می شود و حرمت انسانی خویش را نگاه نمی دارد. از چنین کسی باید ترسید، زیرا وقتی کسی برای خودش ارزشی قایل نباشد، برای دیگران هم قایل نخواهد بود.
بی جهت نیست که افراد بی فرهنگ و بی هویّت، دست به جنایتهای بزرگ می زنند و از جامعه انتقام می گیرند و بزهکاری برای آنان امری عادی است.
اگر «خودشناسی» در کلام حضرت امیر علیه السلام بهترین و سودمندترین معرفتها به شمار آمده است، به همین دلیل است. (2) تا انسان بداند کیست و از کجاست و چگونه باید باشد و چه صفاتی لایق و متناسب با جایگاه والای اوست.
گراز پی شهوت و هواخواهی رفت
از من خبرت که بینوا خواهی رفت
بنگر چه کسی و از کجا آمده ای؟
می دان که چه می کنی، کجا خواهی رفت(3)
از ارزش وجودی خویش غافل نشویم. تا به خود و دیگران ضرر نزنیم.
پی نوشت:
1. تحف العقول، ص 483.
2. معرفة النفس انفع المعارف(غررالحکم، ج6، ص 148).
3. خیام نیشابوری.
منبع: حکمت های نقوی(ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام هادی علیه السلام)، جواد محدثی، ‌انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول(1391).