پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام صادق علیه السلام فرمودند: إِمْتَحِنُوا شِیْعَتَنَا عِنْدَ مَوَاقِیْتِ الصَّلاةِ کَیْفَ مُحَافَظَتُهُمْ عَلَیْهَا و إِلَی أَسْرَارِنا کَیْفَ حِفْظُهُمْ لَهَا عِنْدَ عَدُوِّنَا وَإِلَی أَمْوَالِهِمْ کَیْفَ مُوَاسَاتُهُمْ لاِِخْوَانِهِمْ فِیْها؛ شیعیانِ ما را به اوقات نماز امتحان کنید که چگونه به آن اهمیّت می‌دهند، و این که چگونه اسرار و مقامات ما را در نزد دشمنان بازگو نمی‌کنند و همچنین با اموالشان امتحان کنید که چگونه به دیگر برادرانشان کمک می‌کنند(1).


پاسخ :
شرح حدیث:
در این حدیث امام صادق (علیه السلام) ملاک تشخیص شیعیان را در چند صفت مهمّ زیر بیان می‌کنند:

1. اهمیّت به نماز اوّل وقت
مردم را به نماز اوّل وقت امتحان کنید، آیا به اوقات نماز اهمیّت می‌دهند؟ در هنگام کار آیا کار را عقب می‌اندازند یا نماز را؟ بعضی نماز را برای زمان بی‌کاری می‌دانند در حالی که گفته شده: «اوّل الوقت رضوان الله و آخر الوقت غفران الله» و به راستی که شیعه واقعی به نماز اوّل وقت اهمیّت می‌دهد. بعضی از اهل تسنّن می‌گویند مسلمان واقعی ما هستیم، چرا که اهمیّتی که ما به نماز اوّل وقت می‌دهیم شیعیان نمی‌دهند.

2. اهمیّت به نماز
حضرت علی (علیه السلام) در سفارش‌هایشان خطاب به مالک اشتر در مورد اهمیّت نماز می‌فرمایند: «إِجْعَلْ أَفْضَلَ أَوْقَاتِکَ لِلصَّلاَةِ؛ بهترین اوقاتت را برای نماز قرار بده».
کلمه «محافظه» به این معناست که نماز آفات دارد و باید آن را حفظ کرد. زمانی که مرحوم امام خمینی (قدس سره الشریف) مدرّس حوزه علمیّه بودند، در هنگام صحبت و مباحثه علمی وقتی صدای اذان بلند می‌شد، بلافاصله برای نماز بر می‌خاستند، بدون این که درنگی در انجام واجبات نشان دهند. قانون همین است که هر کجا هستیم و هر که هستیم، به نماز اهمیّت دهیم. به خصوص نماز صبح. امروزه عدّه‌ای هستند که نماز صبح را با استصحاب و به امید این که هنوز خورشید طلوع نکرده، می‌خوانند که این نماز شیعه نیست!!

3. رازداری
منظور از محافظت از اسرار، حفظ مقامات اهل بیت (علیهم السلام) است. یعنی مقامات آنان را مانند ولایت تکوینی، معجزات، علم غیب و... که دشمنان باور نمی‌کنند در نزدشان بازگو نکنیم زیرا این مقامات جزء اسرار است.
در زمان ما عدّه‌ای از مدّاحان علاوه بر این که اسرار را می‌گویند غلوّ هم می‌کنند، به خصوص اگر در بین آنان برای جلب نظر عوام مسابقه بیفتد، در این صورت یکی غلوّ می‌کند و دیگری اغلی و این کار خیلی خطرناک است. مدّاحان مقام والایی دارند و ائمّه (علیهم السلام) به آنها اهمیّت می‌دادند؛ امّا باید از اشعار غلوّآمیز پرهیز کنند.

4. چگونگی صرف اموال
مواسات از دو ریشه لغوی است: یکی از مادّه «واسی» و دیگری از ماده «آسی» که هر دو به معنی اعانت و کمک کردن است. شیعه را باید با اموالش امتحان کرد که چه اندازه دیگران در اموال او سهم دارند. در زمان ما مشکلات زیاد است:
مشکل بی‌کاری که منشأ اصلی بسیاری از مفاسد مانند: اعتیاد، سرقت و ... است؛ مشکل ازدواج جوانان؛ مشکل مسکن؛ مشکل هزینه تحصیل دانش آموزان، که خانواده‌ها برای تأمین آن با مشکلات مواجه هستند. جامعه ما، جامعه شیعه است، پول‌های زیادی در مسائل بیهوده صرف می‌شود در حالی که عدّه‌ای در هزینه‌های اوّلیّه زندگی درمانده‌اند.
باید صفات شیعه را در زندگی روزمرّه مدّ نظر قرار داده و به آنها عمل کنیم نه این که صرفاً جایگاه شیعه و پاداش آن را بیان کنیم.

پی‌نوشت:
1. بحار الأنوار، ج 65، ص 149.
منبع: مشکات هدایت (سلسله مباحث اخلاقی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دامت برکاته)، تدوین: مسعود مکارم و محمدرضا حامدی.