امام صادق علیه السلام در تفسیر سخن خداوند عزّوجلّ: « اِهدِنَا الصِّراطَ المُستَقِیمَ؛ ما را به راه راست هدایت کن» فرمودند:

أرشِدنَا اِلی الطَّریقِ المُؤَدّی اِلی مَحَبَّتِکَ وَ المُبَلّغِ دینِکَ وَ المَانِعِ مِن اَن نَتَّبِعَ اَهواءَنا فَنَعطَبَ اَو نَأخُذَ بِآرائِنا فَنَهلِکَ.

ما را به راهی که به محبّت تو منتهی می‌شود و ما را به دین تو برساند و از پیروی هوی و هوس سرزنش بارمان و آرای شخصی هلاک کننده‌مان بازدارد، ارشاد و راهنمایی کن.

عیون اخبار الرّضا علیه السلام، ج 2، ص 273، ح 65

شرح حدیث توسط حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی مدظله‌العالی:

امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه‌ای که در شبانه روز ده بار می‌خوانیم فرمودند:
1. نشانه‌ی طریق مستقیم این است که به محبّت خدا منتهی شود. اگر هر روز محبّتمان به خدا بیشتر شود دلیل بر این است که در جادّه‌ی مستقیم هستیم.
2. طریق مستقیم چیزی است که ما را به دین خدا و به حقیقت آیین الهی برساند. اگر روز به روز به حقیقت دین نزدیک‌تر شویم معلوم می‌شود که در جادّه‌ی مستقیم هستیم.
3. ما را از پیروی هوی و هوس، از آرای شخصی و آرای توأم با پیش‌داوری بازدارد. اگر اینها باشد در راه مستقیم هستیم اگر دیدیم اثری از محبّت خدا در وجودمان نیست، یا سال به سال اخلاص کمتر شد حضور قلب در نماز کمتر شد، معلوم می‌شود که از صراط مستقیم منحرف شده‌ایم، یا اگر نسبت به دین خدا - چه در اصول و چه فروع- به علمم افزوده نشد روشن می‌شود که من راه خود را گم کرده‌ام.
پناه برخدا انسان به هوی و هوس خود رنگ دین و وظیفه‌ی شرعی بزند. این خیلی خطرناک است. باید وقتی به نماز می‌ایستیم با تمام وجود از خدا هدایت به راه راست و فزونی محبّتش را بخواهیم. این افتخار است برای کسانی که در مسیر علوم دینی و روحانیت‌اند که موضوع زندگی آنان چیزهایی است که به آنان امکان می‌دهد آگاهی خود را نسبت به دین افزایش دهند و محبّت خود را به خدا بیشتر کنند.
در اینجا دو سؤال پیش می‌آید: اوّل اینکه صراط مستقیم چیست؟ دوم اینکه چرا ما همواره درخواست هدایت به صراط مستقیم از خدا می‌کنیم، مگر ما گمراهیم؟ وانگهی به فرض که این سخن از ما زیبنده باشد از پیامبر و امامان که نمونه‌ی انسان کامل بودند چه معنی دارد؟
اوّل اینکه صراط مستقیم (راه راست) ، راه پاکی و نیکی، راه عدل و داد و راه ایمان و عمل صالح است.
دوم اینکه در پاسخ می‌گوییم: انسان در مسیر هدایت هر لحظه بیم لغزش و انحراف درباره‌ی او می‌رود، به همین دلیل باید خود را در اختیار پروردگار بگذارد و تقاضا کند که او را بر راه راست ثابت نگاه دارد.
علاوه بر این، هدایت همان پیمودن طریق تکامل است که انسان تدریجاً مراحل نقصان را پشت سر بگذارد و به مراحل بالاتر برسد.
این را نیز می‌دانیم که طریق تکامل نامحدود است و به سوی بی نهایت همچنان پیش می‌رود.
بنابراین جای تعجّب نیست که حتّی پیامبران و امامان از خدا تقاضای هدایت به «صراط مستقیم» کنند، چه اینکه کمال مطلق تنها خداست و همه بدون استثنا در مسیر تکاملند، چه مانع دارد که آنها نیز تقاضای درجات بالاتری را از خداوند کنند. (1)

پی‌نوشت:
1. رجوع شود به: تفسیر نمونه، ذیل آیه‌ی 6 سوره‌ی حمد.

منبع‌: انوار هدایت (مجموعه مباحث اخلاقی)، آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام، چاپ اول، 1390.