حدیث پرهیز از مصرف دارو

امام علی علیه السلام فرمودند:

اِمشِ بِدائِکَ ما مَشی بِکَ ؛

با بیماریت راه برو و با آن بساز مادامی که با تو راه می‌رود و سازگار است.

نهج‌البلاغه، حکمت 27

از این حدیث سه نکته استفاده می‌شود:

نکته‌ی اوّل:
اینکه انسان نباید وقتی مریض شد فوراً خودش را آلوده‌ی داروها کند بلکه صبر کند تا بدن، خودش را درمان کند و این مطلب از نظر اطبای امروز مسلم است که اگر بدن عادت کند به انواع داروها، این بدن نیروی دفاعی خودش را از دست می‌دهد و به تدریج تنبل می‌شود و اگر در جایی بیمار شود و آن دارو پیدا نشود جانش به خطر می‌افتد؛ روایات در این باب فراوان است:
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: «تَجَنَّبِ الدَّواءَ ما احتَمَلَ بَدَنُکَ الداءَ، فإذا لَم یحتَمِلِ الداءَ فالدواءُ؛ تا زمانی که بدنت بیماری را تحمّل می‌کند، از مصرف دارو بپرهیز و هرگاه آن را تحمّل نکرد، آن گاه به دارو روی آور». (1)
امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «لا یتَداوی المُسلمُ حَتّی یغلِبَ مَرَضُهُ صِحَّتَهُ؛ مسلمان خود را مداوا نکند مگر آن‌گاه که بیماری او بر سلامتیش چیره گردد.» (2)
امام کاظم (علیه السلام) فرموده است: «لَیسَ مِن دَواءٍ إلاّ و هُوَ یهیجُ دَاءاً، و لَیسَ شَیءُ فی البَدَنِ أنفَعُ مِن إمساکِ الیدِ إلاّ عَمَّا یحتاجُ إلَیهِ؛ هیچ دارویی نیست، مگر اینکه خود بیماری تازه‌ای را دامن می‌زند. برای بدن چیزی سودمندتر از پرهیز جز در آنچه بدن نیاز دارد نیست». (3)
در روایات ما گرسنگی و پرهیز را بهترین دارو دانسته‌اند.
امام کاظم (علیه السلام) می‌فرمایند: «اَلحِمیةُ رأسُ الدَّواءِ و المَعِدَةُ بَیتُ الدّاءِ عَوِّد بَدَناً ما تَعَوَّدَ؛ پرهیز، بهترین داروست و معده، خانه‌ی امراض است، بدن را مادامی که عادت می‌کند عادت بده». (4)
همان امام همام (علیه السلام) فرموده‌اند: «لَیسَ الحِمیةُ أن تَدَعَ الشَّیءَ أصلاً لا تَأکُلَه، و لکنّ الحِمیةَ أن تَأکُلَ مِن الشَیءِ و تُخَفِّفَ؛ پرهیز این نیست که چیزی را اصلاً نخوری، بلکه پرهیز آن است که از هر چیزی سبک بخوری». (5)
امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «مَن لَم یحتَمِل مَرارَةَ الدَّواءِ، دَامَ أَلمُهُ؛ هر که تلخی دوا را تحمل نکند درد و بیماریش ادامه یابد». (6)
درباره‌ی تربت امام حسین (علیه السلام) هم روایات فراوان است. از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است که: «فی طین قَبرِ الحُسَینِ (علیه السلام) الشَّفاءُ مِن کلِّ داءٍ و هُوَ الدواءُ الأکبَرُ؛ در تربت قبر حسین (علیه السلام) شفای هر دردی است و آن بزرگترین دارو است.» (7)

نکته‌ی دوم:
یک درس توحیدی از این روایت استفاده می‌شود که خداوند در بدن انسان، یک نیروی دفاعی آفریده است، در خون انسان ذرات سفیدی به نام گلبول‌های سفید قرار داده که چندین میلیون آن در بدن قرار دارد و مدافع جسم انسان است که با میکروب‌ها جنگ فیزیکی و شیمیایی می‌کند، گاهی میکروب‌ها را از خود دور می‌کند و می‌بلعد که جنگ فیزیکی است و گاهی سمومی از خود در خون ترشح می‌کند و میکروب‌ها را می‌کشد و تعجّب این که می‌دانند هر میکروبی با چه سمّی از بین می‌رود و با همان سم آن را از بین می‌برند.
این درس بزرگ توحیدی است که اگر نیروی دفاعی بدن نبود انسان زنده نمی‌ماند چون از چهار طرف میکروب مرتباً وارد بدن انسان می‌شود، از طریق غذا، آب، هوا و پوست زمانی که بدن خراش بر می‌دارد.
بیماری لاعلاج ایدز نمونه‌ای از بیماری‌هاست که نیروی دفاعی بدن که همان گلبول‌های سفید باشد را از کار می‌اندازد تا انسان به انواع بیماری‌ها مبتلا شود و نهایتش هم مرگ است.

نکته‌ی سوم:
یک درس اجتماعی هم از این حدیث استفاده می‌شود که یک جامعه نباید همیشه از خارج وارد کند چرا که این واردات به کشورِ بدن و جامعه، آن را تنبل می‌کند و از کار می‌اندازد.

پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج81، ص 211.
2. خصال، ص 620.
3. بحارالانوار، ج62، ص 68.
4. مکارم الاخلاق، ج2، ص 180.
5. میزان الحکمه، ج3، ص 364.
6. غررالحکم، ح 9209.
7. بحارالانوار، ج101، ص 123.

منبع: گفتار معصومین (ع)، جلد دوم (درس اخلاق حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی)، گردآوری: سید محمد عبدالله‌ زاده، قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب (ع)، چاپ سوم (1393).