شناخت جایگاه واجبات و مستحبات

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا.

هرگاه کارهای مستحب باعث شد که واجبات آسیب ببیند، مستحبات را ترک کن.

نهج البلاغه: حکمت 271

هشدار امام علیه السلام به کسانی است که اوجبات را فدای مستحبات می کنند و برخلاف نظر حضرت به خاصر مستحبات واجبات را ترک می کنند مثلا تا ساعت ها از شب رفته به عزاداری و سوگواری اهلبیت علیه السلام می پردازند و نماز صبح ایشان قضا می شود و یا در حالیکه پدر یا مادر از رفتن آنها به بعضی مجالس مذهبی حتی حضور در جماعت با همه فضیلتش مخالفت می کنند ولی آنها بدون رضایت والدین و یازن بدون اجازه شوهر به کارهای مستحب می پردازند.

امام علیه السلام نیز فرمودند:
اِنَّکَ اِنِ اشتَغَلتَ بِفَضائِلِ النَّوافِلِ عَن اَداءِ الفَرائِضِ فَلَن یَقُومَ فَضلٌ تَکسِبُهُ بِفَرضِ تُضَیِّعُهُ؛
اگر با پرداختن به فضیلت مستحبات از به جا آوردن واجبات با زمانی هرگز آن فضیلتی که به دست می آوری با گناه آن فریضه ای که ضایعش می کنی برابری نمی کند.

رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم به امیرالمومنین علیه السلام سفارش می فرمودند:
اذا رَاَیتَ النّاسَ یَشتَغِلُونَ بالفَضائِلِ فَاشتَغِل اَنتَ باِتمامِ الفَرائِضِ؛
هرگاه دیدی مردم به فضائل و مستحبات می پردازند تو به کامل کردن واجبات بپرداز.(1)

عده ای هستند که داوطلب کارهای خیر و پرداختن هزینه ازدواج و جهیزیه و مسکن و یا درمان بیماران هستند اما حقوق واجب خود را مثل زکات و خمس نمی پردازند به سفرهای مستحبی مثل زیارت ائمه طاهرین علیهم السلام می روند ولی سفر حج تمتع که از واجبات قطعی است در صورتی که استطاعت بدنی و مالی باشد به بهانه های غیرمنطقی نمی روند.

درباره کسانی که زکات نمی پردازند حج نمی روند از طریق معصومین نقل شده است که «مَن مَنَعَ قیراطاً مِنَ الزَّکاهِ فَلیَمُت اِن شاءَ یَهُودِیّاً و اِن شاءَ نصرانِیّاً.»(2)

امام صادق علیه السلام فرمودند:
هر که قیراطی از زکات را نپردازد او مخیر است یهودی بمیرد و یا نصرانی.

رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
مَن سَوَّف الحَجَّ حتّی یَموتَ بَعَثَهُ اللهُ یَومَ القِیامَهِ یَهودِیّاً اَو نَصرانِیّاً؛
هر کس در رفتن به حج چندان تعلل ورزد تا مرگش فرا رسد خداوند او را در روز رستاخیز یهودی و یا نصرانی برانگیزد.(3)

شرح ابن میثم
یعنى: هرگاه مستحبّات باعث اشکال برخى از شرایط واجبات گردند، ترک چنان مستحباتى واجب است، و این مطلب به طور مشروح گذشت.(4)

پی‌نوشت‌ها:
1- مواعظ العددیه، ص 293
2- ثواب الاعمال، ص 281
3- بحارالانوار، ج 77، ص 58
4- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 654 و 655

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.