امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
وَ سُئِلَ علیه السلام کَیْفَ یُحَاسِبُ اللَّهُ الْخَلْقَ عَلَى کَثْرَتِهِمْ فَقَالَ علیه السلام کَمَا یَرْزُقُهُمْ عَلَى کَثْرَتِهِمْ فَقِیلَ کَیْفَ یُحَاسِبُهُمْ وَ لَا یَرَوْنَهُ فَقَالَ علیه السلام کَمَا یَرْزُقُهُمْ وَ لَا یَرَوْنَهُ.

از امام علی علیه السلام سوال شد چگونه پروردگار به حساب این همه مردم می رسد؟ حضرت فرمودند: همان گونه که با جمعیت بسیارشان در دنیا روزی شان می دهد. عرض کردند: چگونه به حساب مردم می رسد در حالی که او را نمی بینند؟ حضرت فرمودند: همان طور که روزی شان می دهد و او را نمی بینند.
نهج البلاغه: حکمت 292
شرح حدیث:
و کَفی بِاللهِ حسِیباً؛ حسابگری خدا بس است.(1)

و کَفی بِنا حاسِبین؛ حسابگری ما بس است.(2)

اِنَّ اللهَ سَریعُ الحِساب؛ خداوند به سرعت به حساب ها می رسد.(3)

با این اوصاف جای شبهه ای باقی نمی ماند که خداوند قادر مطلق از تک تک اعمال بندگانش حسابرسی می کند و کسی را از قلم نیندازد آن هم حسابرسی دقیق.

لقمان حکیم به فرزندش گفت:
یَا بُنَیَّ إِنَّهَا إِنْ تَکُ مِثْقَالَ حَبَّهٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَخْرَهٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ؛
پسرم اگر کاری را انجام دهی که به اندازه مقداری از خردل باشد در دل سنگی یا در آسمان ها و یا در زمین خداوند آن را در روز قیامت می آورد زیرا او لطیف و آگاه است.(4)

شرح ابن میثم
چگونگى محاسبه خلایق را با کثرت جمعیّت، تشبیه به کیفیت روزى رسانى به آنها با کثرت جمعیّت، فرموده است، و این مطلب را به دلیل روشنى و آگاهى سائل از آن، در تشبیه، اصل [مشبه به] قرار داده است. و همین طور، کیفیت محاسبه آنها را با ندیدن خداوند توسط آنان به کیفیّت روزى رسانى بدانها بدون رؤیت، تشبیه کرده است، و وجه شبه در هر دو مورد، ممکن بودن مطلب است با توجّه به فراگیرى قدرت او و بى نیازى در موردى به چیز دیگر.(5)

پی‌نوشت‌ها:
1- سوره احزاب، آیه 39
2- سوره انبیاء، آیه 47
3- سوره بقره، آیه 202
4- سوره لقمان، آیه 16
5- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 670

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.