امام علی علیه‌ السلام فرمودند:
الرِّزْقُ رِزْقَانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُکَ فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاکَ فَلَا تَحْمِلْ هَمَّ سَنَتِکَ عَلَى هَمِّ یَوْمِکَ کَفَاکَ کُلُّ یَوْمٍ مَا فِیهِ فَإِنْ تَکُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى سَیُؤْتِیکَ فِی کُلِّ غَدٍ جَدِیدٍ مَا قَسَمَ لَکَ وَ إِنْ لَمْ تَکُنِ السَّنَةُ مِنْ عُمُرِکَ فَمَا تَصْنَعُ بِالْهَمِّ لمَا لَیْسَ لَکَ وَ لَنْ یَسْبِقَکَ إِلَى رِزْقِکَ طَالِبٌ وَ لَنْ یَغْلِبَکَ عَلَیْهِ غَالِبٌ وَ لَنْ یُبْطِئَ عَنْکَ مَا قَدْ قُدِرَ لَکَ.

روزی دو نوع است یکی روزی است که تو او را طلب می کنی و یک نوع روزی است که او تو را می طلبد و اگر تو به نزدش نروی او به سویت می آید. بنابراین نگرانی سال خود را بر نگرانی روز خویش بار مکن که روزی تو را روزی آن روز کافی است. پس اگر آن سال در شمار عمر تو باشد خداوند تبارک و تعالی برای هر فردای جدید تو آنچه قسمت تو فرموده می رساند و اگر آن سال از عمر تو نباشد چه کار داری که نگران باشی برای چیزی که برایت معین نشده است هر چه روزی تو باشد کسی نمی تواند از تو سبقت بگیرد و هیچ غالبی بر تو غلبه نکند و آنچه برایت مقدر شده تاخیر نخواهد افتاد.
نهج البلاغه: حکمت 371
شرح حدیث:
جملات امام علیه السلام آن قدر قوت بخش و نیرودهنده است که اگر مردم برای امرار معاش خود و تدارک زندگی برای دختران دم بخت و فرزندان پسر خویش و آینده آنان هر طرح و برنامه ای داشته باشند با دلی قرص و محکم بدون دغدغه امیدوار زندگی می کنند و تن به قضای الهی می دهند.

فردا و فرداها چه اتفاقی خواهد افتاد به ما ربطی ندارد. خدایی که به هرکس بخواهد توسعه روزی می دهد و گاه از جایی که خود نمی دانند برایشان روزی مقدر می کند چه جای نگرانی و اضطراب است.

عزیزان وقتی روزی امروز رسید، غصه فردا را نخورید. خیلی جالب است که بعضی از مردم ضعیف الایمان فرزندان به دنیا نیامده را از ترس فقر و نداری می کشتند و امروز نیز وقتی مورد اعتراض قرار می گیرند می گویند با این اوضاع و احوال زندگی مگر می شود بیش از یک یا دو فرزند داشت در واقع اینها خود را نعوذ بالله جای خدا گذاشته بچه به دنیا نیامده را آینده اش رامی بینند و از علل و اسبابی که خداوند قادر مطلق در اختیار دارد بی‌خبرند چه خوبست این قماش افراد معرفت خود را نسبت به ذات ربوبی بالا برند و خدا را بهتر بشناسند تا گرفتار چنین تفکرات غلط و بی اساس نشوند.

خداوند به این نوع انسان ها می فرماید:
أَهُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَیْنَهُمْ مَعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا؛
آیا آن ها رحمت پروردگارت را تقسیم می کنند ما هستیم که روزی آنان را در زندگانی دنیا تقسیم می نمایید.(1)

شرح ابن میثم
سید رضى مى گوید: این سخن در باب مربوط به روزى مقدر قبلا گذشت، ولى چون در اینجا روشن‌تر و مشروح تر بود، طبق برنامه اى که در آغاز کتاب مقرّر کردیم- دوباره آوردیم.

تفسیر بیشتر جملات این گفتار قبلا گذشت، هدف امام علیه‌ السلام بر حذر داشتن از دلبستگى زیاد به دنیا و توجّه دادن به چیزهایى از یاد خدا و اطاعت امر اوست که باعث امیدوارى است، امام علیه‌ السلام از افزودن غم سالانه بر غم یک روزه منع کرده تا مبادا غمهایى چند بر دل آدمى نشیند در حالى که یک غم انسان را بس است، براى اثبات مطلب به دو قیاس مضمر استدلال کرده است که صغراى اوّلى جمله: فان یکن السّنة... و تقدیر آن چنین است: سالى که تو غم آن را مى خورى یا از سالهاى عمر تو هست و یا نیست، و کبراى مقدّر آن نیز این طور است: و هر چه از این دو فرض باشد، سزاوار غم خوردن نیست، اما بنا به فرض اوّل، چون خداوند در هر روزى ناگزیر روزى آن روز را مى رساند، پس نباید غم روزى را خورد، و امّا فرض دوّم، عاقلانه نیست که انسان به چیزى دل ببندد که مربوط به او نیست. و صغراى قیاس دوّم، عبارت: «و لن یسبقک... قدّر لک» است، و تقدیر آن چنین است: هیچ جوینده اى پیش از تو به روزى تو دست پیدا نمى کند، و کبراى مقدّر آن نیز مى شود: و هر چیزى که چنان باشد، سزاوار نیست که انسان در غم آن باشد.(2)

پی‌نوشت‌ها:
1- سوره زخرف، آیه 32
2- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 730 و 731

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.