ره آورد عقل

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

کَفَاکَ مِنْ عَقْلِکَ مَا أَوْضَحَ لَکَ سُبُلَ غَیِّکَ مِنْ رُشْدِکَ.

در سود عقل تو همین بس که راه های گمراهی ات را از راه های رستگاریت به تو نشان دهد.

نهج البلاغه: حکمت 413

عقل وقتی از خامی در آید و تحت تربیت انبیاء و اولیاء قرار گیرد راه رشد را از راه غی تشخیص می دهد و راه نیکبختی و رشد را برمی‌گزیند.

إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا(1)
ما راه را به او نشان دادیم که آیا شکر می کند ویا ناسپاسی می نماید.

لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ(2)
در قبول دین اکراهی نیست زیرا که راه رشد از راه گمراهی آشکار است.

بی شک کسانی راه غی را انتخاب می کنند که سودی از موهبت عقل نبرده اند و یا اصلا به آن اجازه تامل و درنگ نداده اند و الا کافی است لحظه ای اندیشیدن بالاخص به نتیجه کار حتما مرکز فرماندهی یعنی عقل راه رشد را تجویز می کند.

اگر کسی بپرسد چه می شود که مرکز فرماندهی از کار می افتد و کاری از دستش بر نمی‌آید پاسخ را از امام علیه السلام می‌گیریم.

ذَهابُ العَقلِ بَینَ الهَوی و الشَّهوَهِ(3)
از بین رفتن عقل بر اثر هوس و شهوت است.

امام کاظم علیه السلام قدری بیشتر در این باره توضیح می دهند:
مَنْ سَلَّطَ ثَلَاثاً عَلَی ثَلَاثٍ فَکَأَنَّمَا أَعَانَ هَوَاهُ عَلَی هَدْمِ عَقْلِهِ مَنْ أَظْلَمَ نُورَ فِکْرِهِ بِطُولِ أَمَلِهِ وَ مَحَا طَرَائِفَ حِکْمَتِهِ بِفُضُولِ کَلَامِهِ وَ أَطْفَأَ نُورَ عِبْرَتِهِ بِشَهَوَاتِ نَفْسِهِ فَکَأَنَّمَا أَعَانَ هَوَاهُ عَلَی هَدْمِ عَقْلِهِ وَ مَنْ هَدَمَ عَقْلَهُ أَفْسَدَ عَلَیْهِ دِینَهُ وَ دُنْیَاهُ(4)

هر که سه چیز را بر سه چیز چیره گرداند چنان است که هوای نفس خویش را در راه نابود کردن عقلش یاری رسانده است هر که با آرزوی دراز خود خانه فکرش را تاریک کند و با سخنان زیادی حکمت خود را محو نماید و با خواهش های نفس نور عبرت آموزی را در خود خاموش سازد چنان است که هوای نفس خود را در راه نابود کردن عقلش یاری رسانده باشد و هر که عقلش نابود شود دین و دنیایش تباه گردد.

پی‌نوشت‌ها:
1- سوره انسان، آیه 3
2- سوره بقره، آیه 256
3- غرر الحکم، ح 5180
4- تحف العقول، ص 386

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.