امام علی علیه السلام فرمودند:
لا خَیْرَ فى شَىْء مِنْ اَزْوادِها اِلاَّ التَّقْوى؛

هیچ یک از زاد و توشه هاى دنیا برکتى ندارد، مگر زاد و توشه تقوا.
نهج البلاغه، خطبه 111.
شرح حدیث:
آن حضرت پس از بازگشت از جنگ صفّین، هنگامى که به دروازه کوفه مى رسد، در کنار قبرستان مسلمین توقّف مى کند، حوادث و خبرهاى دنیا را براى ارواح مردگان بیان مى کند! سپس از آن ها خواست که حوادث و اخبار جهان آخرت را براى او و همراهانش بیان کنند! حضرت در ادامه و در میان بهت و حیرت همراهان فرمود:

«اَما لَوْ اُذِنَ لَهُمْ فِى الْکَلامِ لاََخْبَرُوکُمْ اَنّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوى؛ اگر به آن ها اجازه سخن داده شود به شما خواهند گفت: بهترین زاد تقوى است»(1).

در حقیقت دو روایت فوق، و روایات مشابه دیگر، از آیه شریفه (تَزَوَّدُوا فَاِنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوى)؛ «زاد و توشه برگیرید که بهترین زاد و توشه تقوى است»(2) گرفته شده است.

مسأله زاد و توشه در مسافرت هاى قدیم بسیار مهمّ بود; برخلاف امروز که اهمیّت چندانى ندارد. مسافران در گذشته روستا به روستا و شهر به شهر، لوازم سفر و موادّ خوراکى، که از آن به زاد و توشه تعبیر مى شود، را تهیّه مى کردند. زاد و توشه باید سه ویژگى داشته باشد:

1ـ کم حجم باشد. 2ـ پرقوّت باشد. 3ـ فاسد نشدنى باشد.

در آیه شریفه فوق و دو روایتى که نقل شد، دنیا به منزلگاهى تشبیه شده که مردم همچون مسافران مى آیند و اندکى در آن اقامت مى کنند و زاد و توشه اى برمى گیرند و به حرکت خویش ادامه مى دهند، سپس بهترین زاد و توشه، که واجد ویژگى هاى سه گانه باشد، را تقوى معرّفى مى کند. حقیقتاً تقوى در هر کجا باشد آن جا را آباد مى کند و هر کجا نباشد ویرانه خواهد شد. بدون شک پلیس بیرونى و ممانعت مردم از کارهاى خلاف لازم است، ولى کافى نیست. آنچه کارآیى اصلى دارد پلیس درونى و تقواى الهى است. آنچه ملّت سرافراز ایران اسلامى را پس از هشت سال جنگ تحمیلى و طاقت فرسا و نا برابر، پیروز کرد و عزّت و عظمت اسلام را در نظر جهانیان دو چندان نمود، تقواى رزمندگان ما بود. ما نباید از این سرمایه بزرگ غافل شویم.

از امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه شریفه (یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ اِلاّ مَنْ اَتَى اللهَ بِقَلْب سَلیم)؛ «آن روز (روز قیامت) که مال و فرزندان سودى نمى بخشد، مگر کسى که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید»(3) پرسیده شد، حضرت فرمودند: «قلب سلیم قلبى است که خدا را ملاقات کند در حالى که غیرخدا در آن نباشد»(4). و ثمره غیرخدا نبودن تقوى است؛ آرى تقوى میوه قلب سلیم است.

پی‌نوشت‌ها:
1. نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 130.
2. سوره بقره، آیه 197.
3. سوره شعراء، آیات 88 و 89.
4. تفسیر نمونه، جلد 15، صفحه 274.

منبع: 110 سرمشق از سخنان حضرت على علیه السلام، آیت الله العظمى مکارم شیرازى دام ظله، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادى، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب علیه السلام، 1384.