امام باقر علیه السلام فرمودند:
إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللَّهُ یَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَکَمَلَتْ بِهِ أَحْلامُهُم؛

هنگامى که حضرت مهدى (علیه السلام) ظهور کند خداوند دست خود را (یا دست حضرت مهدى (علیه السلام) را که دست اوست) بر سر مردم مى گذارد و بدین وسیله عقل هاى مردم کامل مى شود و تکامل عقلى پیدا مى کنند.
کافى، ج 1، ص 25، کتاب العقل و الجهل، ح 21.
شرح حدیث:
روش تبلیغى پیامبران
پیامبران تبلیغ آیین خود را چگونه آغاز کردند؟ با برنامه هاى اقتصادى یا نظامى، یا با برنامه هاى فکرى و فرهنگى؟ شکى نیست که آغاز کار آن بزرگواران با برنامه هاى فکرى و فرهنگى بود؛ چون دین با فکر و فرهنگ مردم سروکار دارد و طبیعى است که از همان نقطه شروع مى کند. این مطلب در آیات متعدّدى از قرآن مجید آمده، که به دو نمونه آن قناعت مى کنیم:

1. در آیه شریفه 46 سوره سبأ مى خوانیم:
«(قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا مَا بِصَاحِبِکُمْ مِّنْ جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلاَّ نَذِیرٌ لَّکُمْ بَیْنَ یَدَىْ عَذَابٍ شَدِیدٍ)؛ بگو: شما را تنها به یک چیز اندرز مى دهم، دو نفر دو نفر یا به تنهایى براى خدا قیام کنید، سپس بیندیشید. این دوست وهمنشین شما [= محمّد] هیچ گونه جنونى ندارد؛ او فقط بیم دهنده شما دربرابر عذاب شدید (الهى) است».

موعظه خدا و پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این آیه شریفه، دعوت به فکر واندیشه است. خدا و رسولش (صلی الله علیه و آله) از مردم مى خواهند که به طور جدّى به صورت فردى یا گروهى درمورد دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بیندیشند. که اگر چنین کنند، فلسفه دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در اصول وفروع و احکام و اخلاق خواهند یافت. خلاصه این که دعوت پیامبر (صلی الله علیه و آله) دعوت به تفکر و فرهنگ و عقلانیت است.

2. خداوندمتعال درآیات هفت گانه ابتداى سوره مزمل مى فرماید:
«(یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ * قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلِیلاً * نِّصْفَهُ أَوْ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً * أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً * إِنَّا سَنُلْقِى عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً * إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّیْلِ هِىَ أَشَدُّ وَطْئآ وَأَقْوَمُ قِیلاً * إِنَّ لَکَ فِى اَلنَّهَارِ سَبْحاً طَوِیلاً)؛ اى جامه به خود پیچیده! شب را، جز کمى به پا خیز. نیمى از شب را، یا کمى از آن کم کن، یا بر نصف آن بیفزا، و قرآن را با تأمّل و دقّت بخوان. چراکه ما به زودى سخنى سنگین به تو القا خواهیم کرد. به یقین نماز و عبادت شبانه گامى استوار و گفتارى پایدارتر است، زیرا تو در روز تلاش مستمر و طولانى خواهى داشت».

در این هفت آیه، که جزء اولین آیاتى است که بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده، برنامه هفتگى اسلام آشکار است. در زمانى که مشرکان اجازه تلاوت آشکار قرآن را به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نمى دادند، و در آن هنگام که تعداد اندک مسلمانان مرکز تجمّعى همچون مسجد و حسینیه ومانند آن نداشتند، آن ها شبانه در خانه یکى از مسلمانان جمع مى شدند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) تا نیمه شب و گاه تا بعد از نیمه شب و گاه به مقدار یک سوم از شب، براى آن ها قرآن بخواند و آن ها با استماع کلام وحى و تفکّر و تدبّر در آن ایمانشان را تقویت کنند. بنابراین، شروع کار انبیا، به ویژه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بلکه عمده فعالیت آن بزرگواران، فعالیت فرهنگى و فکرى بود و جز در موارد ضرورت و ناچارى دست به قبضه شمشیر نمى بردند.

فعالیت هاى فرهنگى و فکرى حضرت مهدى (علیه السلام)
طبق روایت مورد بحث، هنگامى که حضرت مهدى (علیه السلام) قیام فرماید، او نیز کار خود را با فعالیت هاى فکرى و فرهنگى آغاز کند. بنابراین، این که گفته مى شود آن حضرت عملیات نظامى را سرلوحه کار خود قرار داده و آن قدر از دشمنان مى کشد تا رکاب اسبش را خون فراگیرد، مطلب صحیحى نیست.

ما اگر از حضرت مهدى (علیه السلام) چنین چهره اى براى مردم دنیا ترسیم کنیم، باعث وحشت و دورى آن ها از دین مى شود. اما آنچه در روایت امام باقر (علیه السلام) آمده، که آمدن حضرت مهدى (علیه السلام) زمینه ترقّى و تکامل عقل و خرد مردم است، باعث جذب آن ها به دین مى گردد. البته آن حضرت درمقابل یک عدّه لجوجِ عنودِ فاسد ومفسد، که هدایت هاى او در آن ها بى اثر باشد، به شیوه دیگرى رفتار مى کند؛ امّا محور کارهاى حضرت برنامه هاى فکرى و فرهنگى جذّاب است، و از این طریق بر جهان غلبه پیدا مى کند و تمام عالم تحت فرمان حضرتش درمى آیند.

پیشرفت، یا پسرفت؟
عدّه اى مى پرسند: این که در روایات آمده است: «آن حضرت قیام به سیف مى کند»{1} آیا شمشیر در مقابل سلاح هاى فوق مدرن روز توان مقابله دارد؟ یا زمان به عقب بر مى گردد و همه سلاح هاى روز نابود مى شود و همچون گذشته همه با سلاح هاى سرد ابتدایى، نظیر شمشیر و نیزه و مانند آن، مى جنگند؟

پاسخ: با توجه به روایت فوق و دیگر روایات، نه تنها زمان به عقب بازنمى گردد، بلکه پیشرفت خیره کننده اى پیدا مى کند و طبعآ حضرت سلاح هایى به مراتب برتر و مدرن تر از سلاح هاى روز ظالمان در اختیار خواهد داشت، و براى جلوگیرى از کشتار بى گناهان، سلاح هاى کشتار جمعى آن ها را نابود خواهد کرد.

در برخى روایات{2} مى خوانیم: همان گونه که حضرت سلیمان (علیه السلام) در عصر خود امکاناتى همچون باد را در اختیار داشت که با آن در هر لحظه با کم ترین وقت به هر جایى که مایل بود مى رفت، بالاتر از آن در اختیار حضرت مهدى (علیه السلام) قرار خواهد گرفت. حضرت چیزى شبیه ویدئو کنفرانس در اختیار خواهد داشت و با تمام یارانش در سراسر کره زمین ارتباط برقرار خواهد کرد به گونه اى که على رغم بعد مسافت همدیگر را دیده و سخنان یکدیگر را مى شنوند، نتیجه این که پسرفتى در کار نیست.{3}

وظیفۀ منتظران
اصحاب و یاران امام زمان (علیه السلام) کسانى هستند که عقل کامل و علم وافر و دانش گسترده اى دارند و با توجه به این که برنامه آن حضرت تکامل عقول است، منتظران نیز باید در همین مسیر گام بردارند. کسى که دانش اداره خانه خود را نداشته باشد چگونه مى تواند مبلّغ حکومت جهانى باشد؟ لذا شیعیان آن حضرت در تمام نقاط جهان باید بکوشند که سطح معلومات خود و فرزندان و اطرافیانشان را بالا ببرند و تنها به دعا و توسل و نمازهاى مستحبى قناعت نکنند که این امور هرچند لازم است اما کافى نیست.

پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج 51، ص 217، ح 3 و 4 و ص 218، ح 6 و 7.
2. بحارالانوار، ج 52، ص 328، ح 46.
3. شرح بیشتر را در کتاب «حکومت جهانى مهدى (علیه السلام)» ص 241 به بعد، مطالعه فرمایید.

منبع: نخستین آفریده خدا، آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله)، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژادی، انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، 1394.