امام صادق علیه السّلام فرمودند:

ثَلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ اِستَکمَلَ الاِیمانُ: مَن اِذا غَضِبَ لَم یُخرِجهُ غَضبُهُ مِنَ الحَقِّ، وَ اِذا رَضِیَ لَم یُخرِجهُ رِضاهُ اِلیَ الباطِلِ، وَ اِذا قَدِرَ عَفا؛

سه چیز است که در هر که باشد، ایمانش کامل است: کسی که وقتی خشمگین شد، خشمش او را از حق، بیرون نبرد و هرگاه خرسند شد، رضا و خشنودیش او را به سوی باطل نکشاند و هرگاه توانا شد، عفو کند.

بحارالأنوار، ج75، ص206

تعادل و تسلّط بر خویش و دوری از افراط و زیاده روی در کارها از ایمان سرچشمه می گیرد.
انسانهای حقیر و سست ایمان، تحت تأثیر انگیزه های نفسانی و تمایلات شخصی رفتار می کنند و حرکاتشان تابع نفس است، نه خرد و ایمان. از این رو، در حالت خشم، از حق فراتر می روند، هنگام خشنودی و رضایت، به بیراهه ی گناه و باطل می گرایند و هنگام قدرت یافتن، دست به انتقام و کینه توزی می زنند.
سه نشانه ای که در این حدیث برای «کمال ایمان» بیان شده، همه ناشی از قدرت نفس، تسلّط بر خویش و حرکت بر مدار حق و عدل است.
عفو با قدرت، یکی از این نشانه هاست.
پیامبر خدا(ص) وقتی در سال هشتم هجرت، همراه مسلمانان پیروزمندانه مکّه را فتح کرد و وارد آن شهر شد، همه ی مشرکان که سالها او و یارانش را در اذیّت و آزار قرار داده بودند، می ترسیدند که پیامبر دست به انتقام بزند و همه را از دم تیغ بگذراند، ولی بزرگواری پیامبر را وقتی دیدند که آن حضرت فرمود: «اِذهبوا، فانتم الطّلقاء»؛
بروید، همه شما آزادید، با این عفو و گذشت، هم بزرگواری و عظمت روح خود را نشان داد، هم جلوه ای از رأفت اسلامی را به نمایش گذاشت و هم دلهای آنان را مجذوب خویش کرد.
در عفو لذّتی است که در انتقام نیست.

منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)