نقش اعتماد به نفس در شخصیت و تربیت کودک و نوجوان

 اعتماد به نفس، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انسان‌های موفق است
 

اعتماد به نفس نه غرور است و نه در مقابل اعتماد به خدا قرار دارد، بلکه اتکا به توانایی‌های فردی و بهره‌گیری از همه امکانات، ظرفیت‌ها و نیروهای انسانی، برای رسیدن به اهداف است. والدین باید برای ایجاد اعتماد به نفس در فرزندشان، از سنین پایین اقدام و برنامه‌ریزی کنند.

تعداد کلمات 1461 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

 

کودکان به تدریج که بزرگ‌تر می‌شوند، در ذهن‌شان برای خصوصیات خود ارزش‌گذاری منفی یا مثبت می‌کنند. این خصوصیات هم ویژگی‌های ظاهری آن‌ها را در برمی‌گیرد (زیبایی، زشتی، بلند قد بودن و...) و هم ویژگی‌های رفتاری (مهربان بودن، شجاع بودن، لج‌باز بودن و...) مجموع این ارزیابی‌ها، اعتماد به نفس کودک را شکل می‌دهد. در حقیقت میزان اعتماد به نفس و خود ارزشمندی کودک، به تصوری که او از خود دارد و نمره‌ای که به خودش می‌دهد، بستگی دارد. مشخص است که هر چه کودک ارزیابی مثبت‌تری از خود داشته باشد، باور داشته باشد که از ذهن و جسم خوبی برخوردار است و قابلیت‌های ظاهری و روحی زیادی دارد، آن گاه با اعتماد به نفس بالا، زندگی خواهد کرد و اراده او برای انجام کارها و تصمیم‌گیری‌ها مصمم‌تر از دیگر کودکان می‌شود.
اعتماد به نفس نه غرور است و نه در مقابل اعتماد به خدا قرار دارد، بلکه اتکا به توانایی‌های فردی و بهره‌گیری از همه امکانات، ظرفیت‌ها و نیروهای انسانی، برای رسیدن به اهداف است. اعتماد به نفس، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های انسان‌های موفق است. والدین باید برای ایجاد اعتماد به نفس در فرزندشان، از سنین پایین اقدام و برنامه‌ریزی کنند.
 

ـ چگونگی برخورد والدین با فرزند در دوران نوزادی در اعتماد به نفس دوران خردسالی‌اش بسیار مؤثر است. مراقبت از نوزاد، غذا خوردن، در آغوش گرفتن، گرفتن دست، ناز کردن، بازی کردن، لبخند زدن، حرف زدن، خیره شدن همراه با محبت، جای گرم و مطبوع و رفع نیازهای جسمی نوزاد باعث احساس خشنودی و زمینه‌ساز اعتماد به نفس او در آینده می‌شود و به عکس بی‌توجهی به خواسته‌های نوزاد، پوشک خیس و جای سرد، او را با احساس منفی همراه می‌کند که از احساس خود ارزشمندی او، می‌کاهد.
ـ پیامبر خدا صلوات الله علیه توصیه می‌کنند فرزندان خود را گرامی بدارید. پیامبر گرامی اسلام، سنی برای احترام کردن به فرزند ذکر نکرده‌اند و این نشان می‌دهد که فرزندان ما در هر سن و سالی باشند، باید مورد احترام و توجه ما قرار بگیرند. این احترام و گرامی داشته شدن کودک، حتی در سنین پایین، در شکل‌گیری درست و صحیح شخصیت او بسیار اثرگذار است.
ـ کودکان از حدود دو سالگی با دنیای کلمات و معانی آن‌ها آشنا می‌شوند و از این به بعد باید پیام‌های کلامی والدین بیشتر از قبل به فرزند منتقل شود. حرف‌هایی مثل تو خوبی، قشنگی، نازی، دوست داشتنی هستی، باهوشی، شیرینی و... که با رفتارهایی مثل در آغوش گرفتن و یا روی پا نشاندن همراه می‌شود، هرگز از دل کودک بیرون نمی‌رود و از ذهن او پاک نمی‌شود، باعث می‌شود او برداشت خوبی از خود پیدا کند.
ـ با گوش دادن به حرف‌های کودک و همراهی با صحبت‌های او، مثل نشان دادن واکنش و یا پرسش از درون حرف‌هایش به رشد شخصیتی او کمک کنیم. هر چند سؤالات بی‌شمار بچه‌ها و حرف زدن زیاد آن‌ها گاهی باعث خسته شدن پدر و مادرها می‌شود، اما بهتر است حوصله کنیم و به نتیجه خوب این کار فکر کنیم تا خستگی موقت از یادمان برود.
ـ خیلی مهم است که کودک ما یقین کند که او را دوست داریم. هرگز خیال نکنید که او این مسئله را می‌داند، بلکه باید به هر طریقی به کودک یادآوری کنید که عاشق او هستید.
ـ جنسیت کودک، بخشی از شخصیت و هویت او به شمار می‌رود. توجه والدین به تفاوت‌های جنسیتی از لحاظ شکل ظاهری، نقش‌ها و رفتارهای جنسیتی در واقع نوعی کمک به کودک است تا او تصویر مربوط به جنسیت خود را بپذیرد و از آن آگاهی یابد. کودک می‌تواند با این شناخت از استعدادها و توانایی‌های خود، به بهترین شکل استفاده کند.
ـ همان گونه که برای رشد جسم کودک به غذای او رسیدگی می‌کنید، برای پرورش عزت نفس کودک را تشویق کنید. تشویق او را دل‌گرم می‌کند، انگیزه‌های او را افزایش می‌دهد، حدود یادگیری‌اش را مشخص می‌کند و کودک را به توانایی‌های فردی خود آگاه می‌کند.
ـ به کودک در کشف استعدادهایش کمک کنید. امکانات کافی را در اختیار او بگذارید و اجازه دهید ذهن سیال و خیال‌پرداز فرزندتان تا هر کجا که می‌خواهد پرواز کند. بخصوص شرایطی به وجود آورید تا فرزندتان در کنار همسالان خود به تبادل معلومات بپردازد و با انجام بازی‌های اشتراکی، از استعداد جمعی خود استفاده کند.
ـ به کودک یاد بدهید که مسئول کارهای خودش باشد. او را تشویق کنید که در مقابل دیگران نیز مسئول باشد. تلاش کنید تا روح کمک به دیگران و نوع دوستی در او ایجاد شود تا از این طریق شخصیتی بزرگوار پیدا کند.
ـ هرگز فرزندتان را از شکست نترسانید و به جای ترس، راه تحمل آن را به او بیاموزید.

بیشتر بخوانید :
اعتماد به نفس در کودکان
شخصیت بخشی و اعتماد به نفس کودک

ـ با آغاز دوره نوجوانی، مسائل رشد و بلوغ کودک دیروز، ما را با پرسش‌های فراوانی روبه‌رو می‌سازد و فرزندان را نیازمند مشاورانی دل‌سوز و صمیمی می‌کند. ارتباط عمودی دوران کودکی باید در این مرحله توسط پدر و مادر به ارتباط افقی و سینه به سینه تبدیل شود و از امر و نهی‌های مستقیم، در رابطه با او تا حد امکان پرهیز کرد.
ـ فرزندان وقتی به سن نوجوانی و بخصوص جوانی می‌رسند، به شدت دوست دارند راجع به امور اطراف‌شان اظهارنظر کنند و از این طریق وجود و شخصیت‌شان را به دیگران اثبات کنند. این کار از استقلال‌طلبی آن‌ها سرچشمه می‌گیرد و نشانه رشد اعتماد به نفس، مقدمه‌ای برای حضور موفق در اجتماع و قدرت تصمیم‌گیری آنهاست. به همین دلیل پدر و مادر، باید زمینه لازم را برای اظهار وجود نوجوان فراهم کنند و او را نیز مثل یک شخص بالغ و آگاه در خصوص مسائل خانه، خانواده و اجتماع صاحب نظر بدانند.
ـ تقویت ایمان و زمینه‌های مذهبی در دوران نوجوانی، خودباوری و عزت نفس فرزند را بالا می‌برد. ایمان به خدا، باعث امید بیشتر به زندگی و نگرش مثبت نوجوان به هستی می‌شود و از این طریق میزان رضایت‌مندی او را از خود بالا می‌برد. شرکت در جلسات مذهبی و سخنرانی، معاشرت با انسان‌های پرهیزکار و معتقد، ایجاد زمینه‌های لازم برای کسب معارف دینی و از همه مهم‌تر محیط خانوادگی سالم و دینی، به تقویت ایمان فرزندتان کمک می‌کند.
ـ فکری جدی برای برنامه مطالعه نوجوان‌تان کنید. قبل از هر چیز از او بخواهید در یک کتابخانه خوب عضو شود و سپس با کمک مشاوران و افراد آگاه لیست پیشنهادی در اختیار او قرار دهید ولی هرگز پیشنهادات خود را به او تحمیل نکنید. با این روش او عادت می‌کند تا از ابتدای راه، هیچ مسیری را بدون مطالعه و تحقیق طی نکند.
ـ حس تعلق به گروه‌ها، اثرات قابل ملاحظه‌ای بر عزت نفس فرزندان دارد. گروه‌های همسالان در مدرسه، گروه مذهبی، فرهنگی، ورزشی و... عامل بالقوه‌ای در ایجاد حس هویت، ارزشمندی و هدف‌دار بودن نوجوان به شمار می‌آیند. عضویت در گروه‌های مختلف، باعث رشد جنبه‌های گوناگون فرزند مثل احساس رضایت و آرامش، برآورده شدن خواسته‌ها و تأمین نیازهای او است.
 

بعضی وقت‌ها والدین کارهایی می‌کنند که به احساس شخصیت و اعتماد به نفس فرزندشان آسیب وارد می‌کنند و علاوه بر این حس استقلال‌طلبی آن‌ها را زیر سؤال می‌برد. پدر و مادر برای کمک و تقویت اعتماد به نفس و جلوگیری از شکست‌های عاطفی و اجتماعی کودک باید در موارد زیر مراقب باشند:
1. افراط در مراقبت و حمایت از کودک، استقلال و اعتماد به نفس را از او دور می‌کند. کودکانی که مورد حمایت شدید مادر هستند، در زندگی افرادی بی‌اراده و لاابالی می‌شوند و حتی در زندگی زناشویی هم به اشخاص بی‌ثباتی تبدیل می‌شوند. این افراد رشد فکری طبیعی نخواهند داشت و حتی در اثر عدم تطابق با زمینه‌های اجتماعی، افراد عصبی‌ای خواهند شد.
2. سوءظن به فرزندان سبب ایجاد بی‌اعتمادی آ‌ن‌ها نسبت به خودشان می‌شود. اگر پدر و مادر دیدگاه منفی نسبت به فرزندشان داشته باشند، او نیز به مرور این دیدگاه را درباره خود می‌پذیرد و ذلت‌پذیر می‌شود. علاوه بر این سوءظن به فرزندان باعث ایجاد نفرت و سوءظن آن‌ها در مقابل والدین خواهد شد.
3. تحقیر و سرزنش، دشمن شماره یک اعتماد به نفس فرزند است. اگر کودک زیاد تحقیر شود، قدرت تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی خود را از دست می‌دهد، اعتماد به نفس او از بین می‌رود و دچار مشکلات روحی، روانی و در نهایت ضعف فکری و جسمی می‌شود.
4. کودکان و نوجوانان به شدت نسبت به شخصیت خود حساس هستند و هیچ چیز دردناک‌تر از این نیست که پدر و مادر در حضور دیگران عیب و ایرادهای آنان را بازگو کنند. به هیچ وجه نباید عیوب فرزندتان را در حضور دیگران بیان کنید و او را شرمنده کنید. این شرمنده شدن، نه تنها به اصلاح او کمک نمی‌کند بلکه زمینه‌های بدبینی نسبت به والدین و از بین رفتن شخصیت او را فراهم می‌کند.