نقش هویت جنسی در تربیت کودک

یکی از اصول تربیتی کودک توجه به جنسیت او و در نظر داشتن دختر بودن یا پسر بودن او است.
 

براساس اصول تربیتی، هر چند تربیت دختر و پسر، وجوه مشترکی نیز با هم دارند، اما از اصل اختلاف و تفاوت در این دو جنس نباید غافل شد. غفلت از نکات جنسی در تربیت باعث بروز مشکلات رفتاری و ناهنجاری‌های پیچیده‌ای در فرزندان می‌شود که اغلب راه درمان سختی خواهد داشت.

تعداد کلمات 2018 / تخمین زمان مطالعه 10 دقیقه 

انسان‌ها به تناسب مرد بودن یا زن بودن، نقش‌ها و وظایف خاصی عهده‌دار می‌شوند و به تبع آن از حقوق خاصی هم برخوردار می‌گردند. جنسیت در حقیقت ویژگی‌های خاص زیستی، جسمانی و نیز ویژگی‌های عاطفی، اجتماعی، ادراکی و روحی منحصر به جنس خود را به وجود می‌آورد. این ویژگی‌ها عامل تمایزات زن و مرد از یکدیگر می‌شوند. این مسأله آن قدر بدیهی است که حتی آن‌هایی که به فرمول‌های تربیتی یکسان برای دختران و پسران معتقدند، باز هم نمی‌توانند علایق، آموزش‌ها و توانمندی‌های هر جنس را نادیده بگیرند و از این تفاوت‌های آشکار چشم‌پوشی کنند. بر همین اساس یکی از اصول تربیتی کودک توجه به جنسیت او و در نظر داشتن دختر بودن یا پسر بودن او در امر آموزش و تربیت است.
به طور ویژه در تربیت اسلامی به این مسأله بسیار اهمیت داده شده است که پسران و دختران به تناسب شرایط زیستی، روحی و اجتماعی خود تربیت شوند تا بتوانند از عهده مسئولیت‌های خاصی که در آینده بر دوش آنان گذاشته می‌شود، برآیند. براساس اصول تربیتی، هر چند تربیت دختر و پسر، وجوه مشترکی نیز با هم دارند، اما از اصل اختلاف و تفاوت در این دو جنس نباید غافل شد. غفلت از نکات جنسی در تربیت باعث بروز مشکلات رفتاری و ناهنجاری‌های پیچیده‌ای در فرزندان می‌شود که اغلب راه درمان سختی خواهد داشت.
 

اگر شرایط خانواده عادی و طبیعی باشد و والدین زندگی و روابط متعادلی داشته باشند، کودکان نیز بیشتر وضع متعادلی خواهند داشت و از نظر پذیرش جنسیت به مشکلی برنمی‌خورند. دختر از همان خردسالی از مادر تقلید می‌کند و با او همانندسازی می‌کند و پسر نیز رفتارهای پدر را الگوی خود قرار می‌دهد. به طوری که پسران در سن شش سالگی به راحتی رفتارهای پدر را تقلید می‌کنند و حتی در بازی‌های خود نقش یک مرد یا یک پدر و حامی را بازی می‌کنند.
از پایان سه سالگی کودک کم‌کم نسبت به جنسیت خود آگاهی پیدا می‌کند و از تفاوت‌های خود با دیگران سر در می‌آورد. کشف این ویژگی جدید باعث می‌شود که دختر خود را شبیه مادر بشناسد و پسر خود را مانند پدر بداند. با بزرگ شدن کودک و با دیدن نقش‌های رفتاری والدین، کودک بیش از قبل نسبت به جنسیت خود آگاهی پیدا می‌کند و از حدود شش سالگی نسبت به دنیای متفاوت دختر و پسر، زن و مرد آگاهی پیدا می‌کند. از همین سن تلاش‌های جدی دختر برای الگوبرداری از مادر و جدیت پسر برای ایفای نقش پدر آغاز می‌شود. کودکان سالم معمولاً مشکلی با جنسیت خود ندارند و از جنسیت خود لذت می‌برند و از آن ابراز شادمانی می‌کنند.
 

یکی از نکات مهم تربیتی در حوزه جنسیت، تغییر نقش جنسیتی در کودکان است. به این معنی که پسری علاقه به دختر شدن داشته باشد و لباس‌ها، بازی‌ها و نقش‌های دخترانه برای خود انتخاب کند و برعکس دختری خواستار پسر شدن و انجام کارهای مردانه باشد.
تغییر نقش در دختران و پسران و فعالیت جنس مخالف را انجام دادن، نشانه وجود نوعی بیماری روانی در کودک است. بعضی اوقات این رفتار از احساس حقارت کودک سرچشمه می‌گیرد و بعضی اوقات نوعی واکنش و علاقه درونی نسبت به جنس مخالف است. زمان‌هایی نیز با این تقلیدها کودک به شرایط عاطفی، رفتاری و یا انضباطی والدین واکنش نشان می‌دهد. وجود چنین حالتی در کودکان زیر هفت سال چندان جدی و مهم نیست، اما آن چه مشکل‌ساز است بروز و یا ادامه یافتن این حالت در هفت سال دوم زندگی کودک است. باید توجه داشت که بروز چنین حالتی در اواخر هفت سال دوم و سنین نوجوانی، نیاز به پیگیری جدی توسط والدین دارد.
تغییر نقش جنسیتی بیشتر در کودکانی دیده می‌شود که:
ـ از نظر عاطفی هنوز کودکان وابسته‌ای هستند.
ـ خوب تربیت نشده‌اند.
ـ خانواده نابسامانی دارند.
ـ در معرض بدرفتاری، اهانت و دشنام بوده‌اند.
ـ در کودکی وابستگی شدیدی به یک مربی از جنس مخالف خود داشته‌اند.
ـ الگوی آن‌ها در زندگی فردی از جنس مخالف‌شان بوده است.
 

1 ـ برخی اوقات ترشح هورمون‌های جنسی عامل ایجاد ادا و اطوارهای جنس مخالف در کودک می‌شود. جالب است بدانید که در هر مردی خصایص و تمایلات زنانه وجود دارد و برعکس آن کمتر روی می‌دهد. برخی اوقات یک شوک عصبی و یا یک فشار روانی کافی است تا پسر بچه حالت انفعالی به خود بگیرد و حرکات زنانه از خود نشان دهد.
2 ـ در بعضی مواقع علاقه افراطی به فردی سبب تقلید و همانندسازی کودک می‌شود. جلب توجه و نیاز به محبت نیز می‌توانند عاملی برای به وجود آمدن این مشکل شوند.
3 ـ برخی اوقات تغییر نقش نوعی مکانیزم دفاعی در برابر ناتوانی و یا عاملی برای جذاب‌تر شدن به شمار می‌رود.
4 ـ اگر والدین از جنسیت فرزند خود اظهار نارضایتی کنند، کودک از جنسیت خود منزجر می‌شود و تغییر نقش صورت می‌گیرد. والدین با برتری دادن به یک جنس و ایجاد رقابت ناسالم بین دختران و پسران، زمینه‌ساز این وضعیت می‌شوند.
5 ـ اگر دختر، مادرش را زنی ناموفق به حساب بیاورد و نگاه او به مادرش زنی خسته و کسل که فقط مثل خدمتکار کار می‌کند باشد، او از زن بودن برای همیشه فراری خواهد بود. و یا وقتی پسری می‌بیند که همه از لباس‌ها، طنازی‌ها و زیبایی‌های دختران بیشتر تعریف می‌کنند، او هم علاقه‌مند می‌شود مانند دختران باشد و از پسر بودن منزجر می‌شود.
6 ـ ضعف پدر در برقراری پیوند عاطفی با پسرش و ناتوانی مادر در محبت به دخترش، باعث می‌شود که فرزند ناخودآگاه به سوی نقش جنس مخالف سوق پیدا کند.
7 ـ وجود برخی شرایط اجتماعی، مثل در هم ریختگی نقش‌های اجتماعی، برنامه‌های تلویزیونی، ارائه پوشش‌های مشترک دخترانه و پسرانه، ایجاد جاذبه کاذب از جنس خاص می‌تواند به این مشکل دامن زند.

وجود پسران دخترنما و دختران پسرنما، نوعی شکست در تربیت است. پدر و مادر باید از خردسالی جنسیت کودک، نقش‌ها و وظایفش را به او القا کنند. شیوه تربیت، باید طوری باشد که شور و ذوق را در پسران برای پدر شدن و در دختران برای مادر شدن برانگیزد. البته خود کودکان تا حد بسیار زیادی این مسیر را به شکل سرشتی و فکری طی می‌کنند ولی نقش الگویی والدین، آموزش‌ها و القائات آنان می‌تواند به کودکان در پذیرفتن بهتر نقش جنسیتی‌شان کمک کند. پدر و مادر باید تلاش کنند تا کودک در هر سنی متناسب با جنسیت خود، وظایفی را بر عهده بگیرد و از طرفی حقوق او نیز به طور کامل رعایت شود.
از حدود سه سالگی کودک را تحت مراقبت و کنترل قرار دهید. از نظر پوشش، بازی‌ها و نقش‌ها آن‌ها را در چارچوب جنسیت‌شان هدایت کنید، طبیعی است که اگر پدر و مادر از خردسالی برای سازندگی جنسی کودک تلاش کرده باشند، در سنین بلوغ، مشکل قابل توجهی برای نوجوان به وجود نخواهد آمد.

بیشتر بخوانید : 
خانواده و آموزش جنسی به فرزندان
آموزش امور جنسی

1 ـ به هیچ وجه بین فرزندان دختر و پسر تبعیض نگذاریم. رفع تبعیض و محبت یکسان به دختر و پسر، احساس کمبود و نارسایی را از بین خواهد برد.
2 ـ اگر پدر و مادر در برخورد با کودک دچار اشتباه شده‌اند، مثلاً او را تحقیر کرده‌اند و یا مورد اهانت و بی‌مهری قرار داده‌اند، باید خیلی زود اشتباه‌شان را جبران کنند تا کودک به جریان عادی و طبیعی باز گردد.
3 ـ والدین باید به دختر و پسرشان افتخار کنند و از این طریق به آن‌ها شخصیت دهند. پدر و مادر باید با کلام و عمل خود کاری کنند که آن‌ها در رابطه با لباس‌های مربوط به شخصیت و جنسیت خود، احساس رضایت‌مندی کنند و به راحتی جنس خود را بپذیرند.
4 ـ کودکان را تشویق کنید که به بازی‌های مربوط به جنس خود بپردازند و زمینه این کار را از طریق خرید اسباب‌بازی‌های مورد نیاز فراهم کنید.
5 ـ اگر کودک دوست دارد بعضی وقت‌ها، لباس برادر یا خواهرش را بپوشد، بر او سخت نگیرید و اجازه دهید این کار را انجام دهد. پوشیدن لباس جنس مخالف برای تفریح و بازی باعث می‌شود از بروز مقاومت و عقده در کودک جلوگیری شود و حس کنجکاوی او را هم اقناع کند.
 

نوع، مدل لباس و آرایش ظاهر کودک باید مطابق با جنسیت او باشد. لباس خوب پوشیدن می‌تواند علاقه کودک را به جنسیت خود بیشتر کند و او را به خودش وابسته کند. لباس همان گونه که برای بزرگ‌سالان فقط در حد یک پوشش نیست و با جنبه‌های زیبایی، روانی و اجتماعی آمیخته شده، برای کودک هم همین نقش را بازی می‌کند. به همین دلیل، کودکان اصرار دارند و اظهار علاقه می‌کنند که لباس‌های پدر و مادر را بپوشند، چون فکر می‌کنند با این کار نقش آن‌ها و طبقه اجتماعی‌شان تغییر می‌کند، کودکان با پوشیدن لباس بزرگ‌ترها، سعی می‌کنند با ایجاد این مشابهت خود را به آنان نزدیک‌تر کنند.
در فرزندان بزرگ‌تر، سلیقه آنان در انتخاب لباس می‌تواند، نشان‌دهنده طرز فکر، نوع رابطه او با محیط و نوع تصوری باشد که از خودش دارد. در برخی اوقات والدین از سبک پوشش جوان می‌توانند میل به انحراف را در فرزندشان شناسایی کنند. باید این نکته را نیز در نظر داشت که انتخاب برخی لباس‌ها وسیله‌ای برای جبران کمبودها و نارسایی‌های زندگی او به حساب می‌آیند.
میزان پایبندی به ضوابط اجتماعی و شناخت افرادی که فرزند از آنان الگو می‌گیرد، در مدل لباس‌هایی که برای خود انتخاب می‌کند، مشخص می‌شود.
 

غریزه جنسی، یکی از ابعاد وجود انسان است که همانند سایر ابعاد نیاز به تربیت دارد. تربیت جنسیتی عامل رشد و پرورش غریزه جنسی می‌شود و وقتی غریزه جنسی به خوبی تربیت شده باشد، عفت جنسی و سلامت جنسی به خودی خود بدست می‌آید.
برخلاف بسیاری از دیدگاه‌ها که معتقدند تربیت جنسی باید از دوران نوجوانی و بلوغ آغاز می‌شود، در اسلام این کار باید از دوران کودکی و حتی آغاز تولد شروع شود. براساس این دیدگاه، کودکی، یکی از مهم‌ترین دوره‌های تربیت جنسی انسان‌هاست و اشتباهات این دوره، عفت جنسی کودک را به خطر می‌اندازد. برخی خانواده‌ها فکر می‌کنند کودکان درک نمی‌کنند به همین دلیل دقت کافی در امور جنسی آن‌ها ندارند، در حالی که آن چه کودک می‌بیند و یا می‌شنود نقش تعیین‌کننده‌ای در آینده جنسی او خواهد داشت.

بیشتر بخوانید : عفت جنسی والدین در مقابل کودکان

1 ـ پوشاندن عورت
در متون دینی توصیه شده است که به کودکان خود آموزش دهید که به عورت دیگران نگاه نکنند و بهتر است قدم اول را خودتان بردارید و سعی کنید هنگام استحمام و یا بردن به دستشویی به عورت کودک‌تان نگاه نکنید. با این شیوه او از ابتدا با زشتی این عمل آشنا خواهد شد.
2 ـ نبوسیدن کودک توسط نامحرم
امام کاظم علیه السلام توصیه کرده‌اند، که وقتی دختر به سن شش سالگی رسید، جایز نیست مرد نامحرم او را ببوسد و در آغوش بکشد. (تهذیب الاحکام، ج 7، ص 461)
بوسیدن دختران بالاتر از شش سال و قبل از سن تکلیف هر چند گناه شرعی ندارد، اما در روح دختر اثر می‌گذارد و پذیرش عفاف را برای او دشوار می‌کند. همچنین توصیه شده که پسران بالای هفت سال نیز توسط زنان نامحرم بوسیده نشوند. (مکارم الاخلاق، ج 1، ص 479)
3 ـ جداسازی بستر کودکان
کنار هم خوابیدن کودکان بالای هفت سال می‌تواند به تماس‌های بدنی نادرست و تحریک جنسی زود هنگام منجر شود. از این رو توصیه شده که بسترهای کودکان از هفت سالگی جدا از هم باشد، تا از بروز انحرافات اخلاقی جلوگیری شود.
4 ـ پنهان بودن روابط زناشویی والدین
آگاهی فرزندان از روابط زناشویی والدین یکی از عوامل بسیار اثرگذار در انحراف جنسی آن‌ها در آینده است. از دیدگاه روایات معصومین سلام الله علیهم اثر این عامل تقریباً غیر قابل انکار است و اسلام پیشنهاد می‌دهد که:
1 ـ کودک برای ورود به خلوت والدین اجازه بگیرد.
2 ـ روابط زناشویی در محلی خارج از حضور کودک صورت گیرد.
همچنین توصیه شده است مادران به پوشش خود در دوران بلوغ پسران بیشتر دقت کنند و از پوشیدن لباس‌های تحریک‌کننده خودداری کنند.