تقویت حافظه دیداری و شنیداری کودکان توسط بازی

توانایی یادگیری تا حد بسیاری به حافظه وابسته است.
 

مقدمه

اغلب روان شناسان معتقدند که حافظه سه مرحله دارد: رمزگردانی، اندوزش و بازیابی.
این سه مرحله به هم پیوسته و مرتبط هستند.
مشهورترین نظریه در زمینه‌ی نظام‌های حافظه، نظام ذخیره‌ی چندگانه حافظه است طبق این نظام، حافظه شامل سه بخش حافظه حسی، حافظه ای کوتاه مدت و حافظه‌ی بلندمدت است. (1)
بعدها اعلام شد که اصطلاح حافظه کاری باید جایگزین حافظه‌ی کوتاه مدت شود. (2)
در این اصطلاح حافظه‌ی کاری شامل سه بخش است:
1. اجزای مرکزی که باعث جلب توجه به سمت محرک می‌شود و مواردی که باید ذخیره شوند را مشخص می‌نماید.
2. حلقه‌ی واج شناختی که شامل ذخیره‌ی اطلاعات شنیداری، جمله و کلمات است.
3. نقشه‌ی دیداری- فضایی که اطلاعات دیداری- فضایی را ذخیره می‌کند.
توانایی یادگیری تا حد بسیاری به حافظه وابسته است. تأثیرات یک تجربه‌ی یادگیری باید حفظ و نگهداری شود تا پس از متراکم شدن این تجربیات یادگیری بروز پیدا کند. وجود یک مشکل در حافظه می‌تواند باعث بروز نشانگان متفاوتی شود که همگی به ماهیت و درجه‌ی شدت این دشواری و به تکلیفی که باید یاد گرفته شود بستگی دارند. پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که یکی از دلایل عمده‌ی نقص کودکان ناتوان در یادگیری در تکالیف، مربوط به حافظه این است که برعکس همتایان خود از راهبردها استفاده نمی‌کنند. برای مثال بیش‌تر کودکان وقتی فهرستی از لغات به آن‌ها داده می‌شود که آن‌ها را به خاطر بسپارند، برای خودشان لغات را مرور ذهنی می‌کنند و سعی می‌نمایند که آن‌ها را طبقه بندی کنند، دانش آموزان ناتوان در یادگیری احتمالا از چنین راهبردهایی به طور خودکار استفاده نمی‌کنند.
برخی از اندیشمندان، مشکلات حافظه کودکان را به صورت زیر طبقه بندی نموده‌اند: 

حافظه کوتاه و بلندمدت

بعضی کودکان ناتوان در یادگیری برای به خاطر آوردن آن چه که دیده یا شنیده‌اند حتی پس از فاصله‌ی چند ثانیه‌ای یا چند ساعته مشکل دارند این مشکل در ارتباط با حافظه‌ی کوتاه مدت است. ممکن است کودک حافظه‌ی کوتاه مدت داشته باشد ولی برای بازیابی اطلاعات در یک زمان طولانی‌تر دچار مشکل باشد. یک مثال در این زمینه در بینایی لغات در خواندن است. کودک لغات چاپ شده را دیده، آن‌ها را مطالعه کرده و قادر باشد لغت را بلند بخواند. در حالی که روز بعد همان کودک نمی‌تواند لغت چاپ شده را به خاطر آورد.

بیشتر بخوانید : حافظه شناسی (1)

حافظه‌ی بازشناسی و یادآوری: 

حافظه بازشناسی به عمل شناختن موضوعی که قبلا مطالعه شده و یا تجربه شده بود، اطلاق می‌شود. یک سؤال چند گزینه ای مثال خوبی برای یک تکلیف حافظه بازشناسی است. کودکان ناتوان در یادگیری از میان آن چه که قبلاً دیده‌اند عوامل کم‌تری را نسبت به کودکان عادی بازشناسی می‌کنند. در مقابل حافظه یادآوری دشوارتر است. کودک می‌بایست محرکی را که قبلا تجربه کرده، در غیاب آن بازسازی کند. آزمون‌های «جاهای خالی را پر کنید» نمونه ای از تکالیف یادآوری هستند هجی کردن شفاهی یا کتبی نیازمند حافظه یادآوری است. کودکی که لغت «خانه» را یادگرفته باید بتواند لغت را حفظ کرده و آن را با نوشتن بازسازی کند.

حافظه‌ی شنوایی، بینایی و حرکتی:

 حافظه‌ی شنوایی برای تحول زبان دریافتی و بیانی مهم است. برای مثال کودکانی که ناتوانی حافظه‌ی شنیداری دارند، ممکن است برای تشخیص صداها و صوت‌هایی که قبلا شنیده‌اند، برای تطبیق معانی با لغات و یا نام اعداد با آن‌ها، یادگیری نام و عنوان اشیا، کفش‌ها، اعمال و مفاهیم ریاضی، دنبال کردن دستورالعمل‌ها و تحول مفاهیم درک شده، دچار مشکل جدی باشند. در هجی کردن شفاهی، حافظه‌ی شنیداری برای یادگیری صحیح زنجیره‌ی حروف مهم است. یادآوری اعمال ریاضی به صورت جمع، تفریق، ضرب و تقسیم، یاد گرفتن نام اعداد و شمردن از حفظ، همگی به حافظه‌ی شنیداری وابسته هستند.
حافظه‌ی بینایی در یادگیری برای بازشناسی و به یادآوری حروف الفبای نوشته شده و اعداد بسیار مهم است. حافظه‌ی حرکتی کمک می‌کند که فرد بدنش را برای انجام یک رشته حرکت مداوم و سریع سازماندهی کند. اگر کودکی در حافظه‌ی حرکتی‌اش مشکل داشته باشد، احتمالاً یادگیری مهارت‌هایی نظیر لباس پوشیدن، بند کفش بستن، نوشتن و انداختن توپ برایش مشکل خواهد بود.
 

مهارت 1: حافظه‌ی شنیداری

بیشتر بخوانید :  مهارت های شناختی در کودکان

1. این را انجام بده
پنج یا شش شیء را در مقابل کودک قرار دهید و مجموعه ای از دستورها را برای اجرا کردن به او بدهید. برای مثال، «آن قطعه‌ی سبز رنگ را در دامن سارا بگذار»، «گل زرد را زیر صندلی علی بگذار» و «توپ نارنجی را داخل میز جلو قرار بده» این فهرست می‌تواند زمانی که کودک در حافظه‌ی شنیداری بهبود می‌یابد افزایش یابد.

2. دنبال کردن دستورها
به کودک چند تکلیف ساده بدهید که انجام دهد. برای مثال: «یک مربع قرمز بزرگ بر روی کاغذ ترسیم کن»، «دایره‌ی کوچک سبز رنگی را در زیر مربع قرار بده» «و یک خط سیاه از وسط دایره به گوشه سمت راست بالایی مربع بکش» این چنین فعالیت‌هایی را می‌توان با استفاده از گوشی و دستورهای ضبط شده در مرکز شنیداری انجام داد.

3. به حافظه سپردن اعداد یا لغات
به کودک کمک کنید که فهرستی از اعداد یا لغات را در حافظه‌اش نگه دارد. ابتدا با دو آیتم آغاز کنید و از کودک بخواهید که تکرار کند. به تدریج به فهرست اعداد یا لغات زمانی که کودک تکالیف را انجام می‌دهد اضافه کنید. در ابتدا، یاد یار دیداری به شکل سرنخ تصویری ممکن است سودمند باشد.

4. اشعار کودکانه
از کودکان بخواهید که اشعار کودکانه را به خاطر بسپارند. این تمرین به حافظه‌ی شنیداری کمک می‌کند.

5. سری‌های اعداد
یک سری اعداد به کودک بدهید و از او درباره‌ی این مجموعه سؤال کنید. برای مثال، «چهارمین عدد را بنویس: 4 و 9 و 1 و 8 و 3»، دستورهای دیگر عبارتند از: «بنویس بزرگ‌ترین و کوچک‌ترین عدد»، «عددی که به 5 ختم می‌شود»، «آخرین عدد»، «عددی که به سن شما نزدیک‌تر» است و غیره.

6. برنامه های تلویزیونی
از کودکان بخواهید که برنامه ای از تلویزیون را تماشا کند و چیزهای خاصی را به خاطر آورد. برای مثال، امشب برنامه های سفرهای سندباد را تماشا کن و فردا به من بگو که او این بار از چه سرزمینی دیدن کرده است و غیره.

7. تکرار جملات
یک جمله را با صدای بلند، بیان کنید و از کودک بخواهید آن را تکرار کند. با جملات ساده‌ی کوتاه شروع کنید، سپس جملات مرکب و جملات پیچیده تر را اضافه کنید.

8. توالی سری‌های اعداد و حروف
چندین حرف را به ترتیب حروف الفبا بیان کنید و مابین آن‌ها حرفی را حذف کنید. از کودکان بخواهید که حروف یا اعداد حذف شده را بیان کند: برای مثال، «ب، پ، ث» «7، 6، 4، 3»

9. ترتیب رویدادها
مجموعه ای را بخوانید که در آن یک سری از حوادث کوتاه نقل می‌شود. از کودک بخواهید داستان را بازگو کند و هر حادثه را به ترتیب نام ببرد.

10. گوش دادن به اصوات
کودکان چشمانشان را می بندند و به اصوات محیطی گوش می دهند. برای مثال، صدای ماشین، هواپیما، حیوانات و دیگر اصوات خارجی و اصواتی که در اتاق مجاور است.

11. صداهای ضبط شده
اصواتی نظیر صدای هواپیما، قطار، حیوانات و صدای زنگ را می‌توان ضبط کرد و از کودکان خواست که به آنها گوش دهند و آنها را شناسایی کنند.

12. اصواتی که به وسیله معلم ایجاد می شوند
کودکان چشمانشان را می‌بندند و اصواتی که توسط معلم ایجاد می‌شود را شناسایی می‌کنند. این صداها عبارت‌اند از: صدای نواختن مداد، پاره کردن تکه کاغذها، استفاده از منگنه، به زمین خوردن توپ، تراشیدن مداد، ضربه زدن به شیشه، باز کردن در، ضربه زدن به لامپ، ورق زدن کتاب، بریدن با قیچی، باز کردن کشور، صدای سکه یا نوشتن بر روی تخته سیاه.

13. صدای خوردنی‌ها
از کودکان بخواهید که به صدای خوردن، بریدن و جویدن هر یک از مواد خوراکی گوش کنند. مثل: کرفس، سیب یا هویج.

14. اصوات مربوط به تکان دادن چیزها
چیزهای کوچک و سختی مانند سنگ، لوبیا، گچ، چوب یا سکه را داخل ظرف های دربسته ای قرار دهید. از کودکان بخواهید که محتوای آن ها را از طریق تکان دادن و گوش دادن تشخیص دهند.

15. گوش دادن به الگوهای صدا
از کودکان بخواهید که چشمانشان را ببندند یا این که صورتشان را از معلم برگردانند. چند بار کف بزنید یا توپ را بر روی زمین بزنید. می‌توانید از الگوهای ریتمیک استفاده کنید. برای مثال، آهسته، تند و تندتر. از کودک بخواهید که بگویید مثلا چه تعداد دفعات توپ به زمین زده شده و غیره یا از او بخواهید که الگوی موردنظر را تکرار کند.

16. الگوهای صوتی با دو شیء
می‌توان از صدای به هم خوردن قاشق به فنجان و ورق زدن کتاب به طور هم زمان استفاده کرد. 

مهارت 2: حافظه‌ی دیداری

1. شناسایی اشیاء حذف شده
مجموعه ای از اشیاء را به کودک نشان دهید. روی اشیاء را بپوشانید و یکی از اشیاء را بردارید. دوباره مجموعه اشیاء را به او نشان دهید و از کودک بخواهید که شیء حذف شده را شناسایی کند.

2. پیدا کردن طرح مناسب
شکل هندسی، حرف یا عددی را به کودک نشان دهید. از او بخواهید که طرح مناسب را از میان چندین انتخاب برگزیند یا این که آن را بر روی کاغذ ترسیم کند.

3. یادآوری اشیاء دیده شده
اسباب بازی، عدد، حرف یا لغتی را مدت زمان کوتاهی به کودک نشان دهید و از او بخواهید که آن را یادآوری کند. اشیایی را روی میز می‌چینیم و از کودک می‌خواهیم 15 ثانی هبه آن‌ها نگاه کند و بعد از او اسم آن‌ها را می‌پرسیم، بهتر است ابتدا با اشیا کم شروع کنیم و بعد تعداد آن‌ها را زیادتر کنیم.

4. داستان بر اساس تصاویر
بر روی یک صفحه پارچه ای، تصاویری از فعالیت‌هایی که بیان کنده‌ی یک داستان هستند را قرار دهید. تصاویر را بردارید و از کودک بخواهید که داستان را براساس حافظه بینایی تصاویر بیان کند.

5. یادآوری آیتم حذف شده
اعداد، تصاویر یا حروف را به کودک نشان دهید. از او بخواهید که چند ثانیه نگاه کند، سپس یکی از آن‌ها را حذف کنید و بپرسید که کدام یک حذف شده است.

6. تکرار الگوها    
الگو یا طرحی را با مهره های چوبی، تکمه‌ها یا مکعب‌های چوبی بسازید. از کودک بخواهید که به آن برای چند ثانیه نگاه کند، سپس آن الگو را درست کند.

7. نظم بخشیدن بر اساس حافظه
مجموعه‌ی مختصری از اشکال، طرح‌ها یا اشیاء را به کودک نشان دهید. از او بخواهید که مجموعه‌ی دیگری از این گونه طرح‌ها را با نظی یکسان و براساس حافظه تنظیم کند.

8. کارت‌های حافظه
این کارت‌ها در این بسته با نام کارت‌های حافظه و در بازار به نام کارت‌های دید آموز در کتاب فروشی‌ها موجود است وشامل کارت‌های حیوانات، میوه‌ها، اشیاو ... است. روش کار به این صورت است که باتدا 3 کارت را جلو کودک قرار می‌دهیم (مشابه کارت‌های زیر) و از او می‌خواهیم نگاه کند (حدود 10 الی 15 ثانیه) و می‌گوییم که بازی به این صورت است که تو خوب کارت‌ها را نگاه می‌کنی بعد من آن‌ها را قایم می‌کنم و تو باید بگویی چه کارت‌هایی بوده.
در مرحله بعد به جای آن 3 کارت، 4 کارت جدید می‌گذاریم و به همین صورت تا آخر. بهتر است کارت‌ها شامل مجموعه ای از اشیا، حیوانات، میوه‌ها و غیره باشد تا کودک هم زمان با طبقه بندی کردن، سازمان دهی را نیز یاد بگیرد و هم چنین بتواند تعداد بیش‌تری از کارت‌ها را با استفاده از طبقه بندی حفظ کند. بچه های مقطع دبستانی 7 تا 9 کارت را باید بتوانند بگویند. این تمرین دارای سه شرط است:
الف- ترتیب کارت‌ها مهم نیست.
ب- اگر کودک در بیان کردن کارت‌ها مشکل پیدا کرد می‌توانید به او سرنخ دهید. 
ج- همیشه تمرین را از آخرین تمرینی که دفعه‌ی قبل کودک توانسته انجام بدهد، شروع می‌کنیم مثلا اگر کودک 5 کارت را درست گفته روز بعد از 5 کارت شروع می‌کنیم و پیش می‌رویم.
 

9. دومینوهای حافظه

شامل کارت‌هایی است که از هر تصویر یک جفت کارت دارد. روش کار به این صورت است که ابتدا کارت‌ها را به کودک نشان می‌دهیم و به او می‌گوییم ببین از هر کارتی 2 تا است. مثلا 2 کارت ماشین، 2 کارت هواپیما که شکل هم هستند. من این‌ها را روی میز به صورت پشت رو می‌چینم. بعد هر کسی می‌تواند 2 کارت بردارد. هر کس بتواند کارت‌های مثل هم را پیدا کند آن کارت را برنده می‌شود و در ضمن برای جایزه می‌تواند 2 کارت دیگر هم بردارد. یادت باشد که تو باید خوب به جای کارت‌ها توجه کنی تا ببینی جای آن‌ها کجاست که اگر شکل مشابهش را پیدا کردی بتوانی هر دو را برداری.
برای این تمرین نیز بهتر است تعداد کارت‌ها در ابتدای کار کم باشد و به تدریج تعداد آن‌ها را زیاد کنیم.


منبع : برگرفته از نرم افزار تربیت کودک؛ کاری از حوزه عملیه اصفهان

بیشتر بخوانید : پرورش مهارتهای دیداری و شنیداری در کودکان


پی نوشت : 
1- این نظریه توسط اتکینسون و شیفرین (1968 به نقل از بادلی، 1991) ارائه شده است. 
2- بادلی، 1991م.    
3- کرک و چلفانت، 1986م.