آسیب های ازدواج سفید؛ نقد و بررسی فیلم رگ خواب

فیلم رگ خواب تلاش می­ کند ، آسیب های ازدواج سفید ، را به تصویر بکشد.
 

چکیده: حمید نعمت الله کارگردان فیلم رگ خواب، با به تصویر کشیدن مینا، زنی مطلقه، با موهایی پریشان، چهره آشفته و پوشش بی قیدانه در جهت معرفی شخصیت متزلزل، لرزان و وابسته وی به خوبی عمل می کند؛ شخصیتی متزلزل، که بر پله های وجود کامران قدم بر می دارد و ناگهان در پی سست شدن این پله های هفت رنگ در زیر پای خود، به شدت به پایین سقوط می کند.

تعداد کلمات 1453/ تخمین زمان مطالعه 7دقیقه

 

 سکانس ابتدایی فیلم نمایشگر زنی است که از دادگاه تنها بیرون می آید. مینا ( لیلا حاتمی) بعد از جدایی از همسر معتادش، زنی تنها، بی ­سرپناه و شکست خورده است که به دلیلی نامعلوم حتی تصمیم بازگشت به خانه پدریش را نیز ندارد و پدرش را، که بلیط فروش است، هر روز صبح در ایستگاه اتوبوس از دور می­بیند. وی به دنبال شغل و سکونت گاهی است تا بتواند استقلال گذشته خود را به دست آورد و در واقع در جست و جوی یک منبع و تکیه ­گاه آرامش برای قلب زخم خورده خود است. مینا به دلیل اعتماد به نفس پایین، نمی ­تواند در شغل خود به صورت بلند مدت حضور داشته باشد و هر بار پس از مدت کوتاهی حضور، از کار اخراج می شود. در این میان با کامران (کوروش تهامی) مدیر فست فودی که در آنجا کار می­ کند، آشنا می شود. کامران، که مردی مهربان، جذاب و باشخصیت به نظر می ­رسد، از همان اولین سکانس برخورد با مینا، توجه ویژه­ای به وی دارد. وی در تلاش است تا مینا در کار خود موفق عمل کند؛ اما بعد از مدت کوتاهی مینا به خاطر اشتباهی در کار، از رستوران اخراج می­ شود. و باز هم تنها کسی که در میان دوستان و آشنایان، دست او را می گیرد؛ کامران است. کامران او را به سوییتی کوچک که در طبقات بالایی یک آپارتمان قرار دارد ، می­ برد .
سوییتی که برای رسیدن به آن باید به صورت یواشکی ، از یک ورودی دیگر جز وروردی اصلی آپارتمان، عبور کرد و از پله ­های مارپیچ اضطراری بالا رفت . از این لحظه به بعد رابطه کامران و مینا در مسیر عاشقانه ­ای قرار می­ گیرد؛ کامران از هر فرصتی برای جذب کردن مینا به خود استفاده می­ کند؛ از خرید لوازم آشپزخانه برای وی گرفته ، تا دعوت های رمانتیک غیرمنتظره از مینا برای صرف صبحانه در رستوران، و رفتن به پیست اسکی.  لحظه اوج این دلدادگی، زمانی است که کامران در کوچه پس کوچه­ های دربند، متوجه سابقه علاقه مینا به خوردن خاک می­شود ؛ بنابراین برای ابراز علاقه خود به مینا، همراه با او خاک می­ خورد . اینجا همان جایی است که مینا به کامران دل می­ بازد و هنگام بازگشت به آپارتمان در پشت چراغ قرمز در ماشین کامران، به عشق او پاسخ مثبت می ­دهد و ....
اینجا در واقع همان نقطه شروع افول دلدادگی آن­ها است؛ چرا که در واقع از سکانس بعدی، نیمه دوم فیلم که با فضای فانتزی و رمانتیک نیمه اول بسیار متفاوت است، آغاز می­ شود. و نقطه اوج این آغاز، در صحنه­ ای که کامران همراه با مهمانش از سفر خارج بازمی­ گردد متجلی می­شود؛ مینا که در انتظار بازگشت کامران، خود و خانه را برای او و مهمان او، آراسته بود با تمسخر و تحقیر کامران روبه­رو می­ شود. مهمانی که کامران به مینا وعده داده بود، گربه ای به نام «تئودور» بود که وظیفه نگهداری و مراقبت از این مهمان تازه وارد، قرار بود که به مینا سپرده شود. خند­ه­ های کوتاه و تلخ مینا در مقابل قهقهه ­های سرمستانه کامران، دلالت بر فهم مینا از برگشتن ورق زندگی پنهانی و سفیدش (1) می ­کند.
طوفانی که در میانه فیلم در خانه مینا می­ بینیم، نیز تداعی کننده آشفتگی، شکست و سقوط تدریجی شخصیت اصلی فیلم است. با این وجود مینا باز در تلاش است به که به صفحات آغازین عشق خود برگردد و در مسیر این عشق بیمارگونه، همیشه در انتظار دریافت یک پیام یا تلفن از کامران، است؛ اما کامران گربه صفت، رنگ عوض کرده است. اما بلاخره مینا دلش را به دریا می­زند؛ و تصمیم می­ گیرد قبل از سفر کامران، در فرودگاه با وی حرف بزند، اما مشاهده همراهی کامران با خانم منصور- صاحب رستوران- در عزیمت به سفر، او را از این تصمیم باز می ­دارد. در این لحظه، تمام دنیای مینا فرو می­ ریزد؛ دنیایی که از ابتدا، خشت خشت آن را بر پایه عشقی بی سرانجام بنا کرده بود دیر یا زود باید از هم می ­پاشید.
تعارض صحنه عاشقانه خاک خودن کامران به خاطر مینا در نیمه فانتزی ابتدای فیلم، با تلاش کامران برای خفه کردن مینا (بعد از شنیدن خبر بارداری ناخواسته مینا در رستوران در جلوی دیگر همکارانش) نشان دهنده پایان این عشق و ازدواج سفید است؛ و البته ازدواجی که به صرف دوست داشتن متقابل مینا و کامران در ماشین، از خط قرمزها عبور کرده بود، پایانی جز این برایش نمی توان متصور بود. اکنون مینا، زنی که به امید ترمیم زخم قبلیش، وارد یک رابطه عاطفی دیگر شده بود، با زخمی عمیق ­تر مواجه شده است؛ تنها، آواره کتک‌خورده، درمانده، بی‌خانمان، با پیکری خمیده که در سوزان برف و زمستان در اتوبان‌های تهران سرگردان است، تصادف می­ کند، و در اثر این اتفاق جنینش را از دست می ­دهد. در سکانس پایانی فیلم، مینا بر سر قبر پدر حاضر می­ شود و در نهایت یاد پدر است که می‌تواند او را از فضای مسموم خودساخته نجات دهد.
 

 حمید نعمت الله کارگردان فیلم رگ خواب، با به تصویر کشیدن مینا، زنی مطلقه، با موهایی پریشان، چهره آشفته و پوشش بی ­قیدانه در جهت معرفی شخصیت متزلزل، لرزان و وابسته وی به خوبی عمل می­ کند؛ شخصیتی متزلزل، که بر پله­ های وجود کامران قدم بر می ­دارد و ناگهان در پی سست شدن این پله­ های هفت رنگ در زیر پای خود، به شدت به پایین سقوط می­کند. کارگردان در واقع با به ره­گیری از نمادهایی چون رنگ سیاه و سفید محیط، آشفتگی ­ها و درهم ­ریختگی­ های ­خانه و شخصیت مینا و همچنین اوج نمایش این فضای آشفته با طوفانی که در فیلم اتفاق می‌افتد، در تلاش است که به نقد ازدواج سفید بپردازد.
 از سوی دیگر تحول مثبت شخصیت اصلی فیلم در سکانس پایانی اتفاق می‌افتد؛ در حالی که معمولا ذهنیت مخاطبان در سکانس­های ابتدایی و میانی فیلم شکل می گیرد. به نظر می رسد با توجه به شکل گیری ذهنیت مخاطبان در ابتدای فیلم، وجود چند حدیث نفس مینا در انتهای فیلم در جهت نمایش تحولات مثبت نگرشی وی، کافی نخواهد بود و در ذهن مخاطب باقی نخواهد ماند. بنابراین کارگردان برای تاثیر بیشتر فیلم بر مخاطب، می ­توانست درجهت به تصویر کشیدن آسیب های ازدواج سفید، از تکنیک فلاش بک (2) استفاده کند.
حمید نعمت الله کارگردانی است که در تمام آثار سینمایی­ اش به عنوان فیلم نامه ­نویس در کنار دیگران حضور داشته است، اما در ساخت فیلم رگ خواب، به دنبال فیلم نامه ­ای رفته است که در نوشتن آن هیچ نقشی ایفا نکرده است؛ و نکته مهم در اینجا همین است که در فیلم­نامه سیر علی و معلولی دقیقی برای حوادث ارائه نمی­ شود؛ شدت ضعف شخصیت وابسته مینا در مقابل شخصیت به ظاهر حامی و پشتیبان کامران، برای بیننده غیر قابل باور به نظر می­ رسد؛ گویی تمام وجود مینا به یک لبخند یا اخم کامران وابسته شده است. از سوی دیگر شخصیت کامران نیز، به خوبی پردازش نشده است؛ کامران در حالی که از قبل با خانم منصور - صاحب رستوران- آشنایی دارد، بدون هیچ دلیل قانع کننده­ای که در فیلم ارائه شود، علاقه­مند به لیلا می ­شود و در نتیجه به ایجاد رابطه دوستانه با مینا مبادرت می ­ورزد؛ و در چرخشی ناگهانی، رابطه آن­ها رو به سردی می ­نهد.
گویی مینا و خانم منصور ناخواسته در یک مثلث عشقی قرار گرفته ­اند که در راس آن، کامران قرار دارد. کامرانی که یک لحظه عاشق و یک لحظه فارغ است. اما در مجموع کارگردان توانسته است به خوبی، به نقد رابطه‌های غیر ثبتی بپردازد و با نگاهی جامعه شناسانه، بحران زندگی یک زن را در اینگونه روابط به چالش بکشاند.
احساس حقارت و شکستی که مینا در طول این رابطه خارج از عرف و شرع، به تدریج با کامران تجربه می­ کند، تلنگری است برای زنانی که رگ خوابشان را به دست مردان سپرده ­اند؛ و همچنین تلنگری بزرگتر برای جامعه ­ای که در لایه ­های پنهانی خود، به صورتی نامحسوس در مسیر ازدواج سفید قدم بر می­ دارد.

نویسنده: خانم حدیثه اسفندیار

پی نوشت:
1. «ازدواج سفید» زندگی مشترک زن و مرد بدون ازدواج رسمی و قانونی است؛ یعنی به گونه ­ای که زن و مرد بدون اینکه خطبه عقد یا صیغه بینشان جاری شود برای زندگی زیر یک سقف می‌روند.
2. ارجاع به گذشته و یا بازگشت به گذشته را با قطع نمایش زمان حال روایی فیلم، فلاش بک می‌گویند. در واقع شگردی سینمایی در بیان داستان فیلم است که طی آن فیلم، واقعة زمان حاضر را رها می­ کند و به نمایش حوادث گذشتة داستان می پردازد.