روش­ های اساسی در جهت مدیریت تکانه‌های درونی در فضای مجازی

مدیریت تکانه­ های درونی به معنای توانایی مقاومت در برابر نیازهای آنی انسان، در جهت تاخیر یا مهار آن­ها است.
 

چکیده: کنترل تکانه­ های درونی، یعنی توانایی مقاومت در برابر انگیزه‌های آنی (مانند ابراز خشم یا ارضای لذت فوری) که جهت‌گیری آگاهانه در آن اندک است. این توانایی به انسان کمک می‌کند تا براساس شرایط، آنها را به تأخیر بیندازد یا به کلی مهار کند. در این مقاله با سه روش اساسی در زمینه مدیریت تکانه­ های درونی و همچنین مهارت مدیریت افکار آشنا می ­شویم.

تعداد کلمات 1037 /  تخمین زمان  مطالعه 5 دقیقه

«تکانه» به هر عمل یا رخدادی گفته می‌شود که در پی محرکی برانگیخته می‌شود و زمان نهفتگی کوتاهی دارد و کنترل آگاهانه در آن اندک است یا وجود ندارد.[i] برای مثال تکانه گرسنگی، میل به غذا و تکانه جنسی، میل به رابطه جنسی را ایجاد می‌کند. بنابراین تکانه‌ها، از درون نشأت می‌گیرند و بسیاری از غرایز و نیازهای اولیه را راه‌اندازی می‌کنند. در بیشتر موارد، این تکانه‌ها به عنوان محرک درونی با رفتاری به عنوان پاسخ ارضاکننده، گره می‌خورند و حالت شرطی پیدا می‌کنند. از منظر روان‌شناسی در این مهارت، موقعیت شرطی شده بین محرک (تکانه گرسنگی) و پاسخ (غذا خوردن)، به مرور زمان شرطی‌زدایی می‌شود و احساس تسلط بر نیازها و تکانه‌های درونی به وجود می‌آید. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مذهب می‌تواند در آرامش هیجانی و مهار تکانه مؤثر باشد.[ii] کنترل تکانه یعنی توانایی مقاومت در برابر انگیزه‌های آنی (ابراز خشم یا ارضای لذت فوری) که جهت‌گیری آگاهانه در آن اندک است. این توانایی کمک می‌کند تا براساس شرایط، آنها را به تأخیر بیندازیم یا به کلی مهار کنیم.[iii]

مدیریت تکانه‌ها با روش‌های زیر امکان‌پذیر است:

به معنی فاصله انداختن بین احساس نیاز و ارضای آن است. توانایی صبر بر امیال و خواسته‌های آنی، نشانه قدرت «بازداری» فرد است که یکی از کارکردهای اجرایی مغز محسوب می‌شود. این توانایی به فرد کمک می‌کند از انجام اعمال تکانشی و بدون در نظر گرفتن پیامدها جلوگیری کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد کسانی که از سنین پایین‌تر قدرت بازداری بالاتری دارند، در آینده موفقیت‌های بیشتری به دست می‌آورند. بسیاری از جرایم رانندگی مثل سرعت بالا و اعمال بزهکارانه یا افراد درگیر در اعتیاد به مواد مخدر، به دلیل ضعف در توانایی بازداری است. توان بازداری، حالتی است که فرد برخی از خواسته‌هایش را که با ارزش‌ها و هنجارهای فردی و اجتماعی سازگاری ندارد، برای مدتی به تعویق می‌اندازد یا به کلی فراموش می‌کند.[iv]
 

مثال روشن این روش، روزه‌داری است که نشان می‌دهد حتی غریزی‌ترین نیاز را می‌توان کنترل و مدیریت کرد.
 

تغییر آگاهانه مسیر توجه از یک تکانه ناخودآگاه به موضوعی دیگر کمک می‌کند که احساس تسلط بر تکانه افزایش یابد. این موضوع جدید باید از بافت تکانه قبلی متمایز باشد و بخش‌های دیگر آگاهی را درگیر کند. مشغول شدن به رفتاری دیگر، انحراف فکر، درگیر شدن در رابطه کلامی، نمونه‌هایی از انحراف توجه از تکانه است؛ برای مثال رابطه شرطی شده تکانه تجربه لذت جنسی و رفتار خودارضایی، با روش انحراف توجه و محرومیت، به مرور زمان سست شده و تحت کنترل فرد در خواهد آمد.
 

معمولاً دیدن تصاویر و صفحات پورن در موقعیت‌هایی اتفاق می‌افتد که فرد مطمئن باشد کسی او را نمی‌بیند. حالا اگر احساس کند دوربینی از صبح تا شب، همه را ضبط می‌کند و قرار است آخر شب به همه نشان بدهد، باز هم حاضر است آنها را انجام دهد؟ از نظر روانی «احساس دیده شدن»، رفتار انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. امروزه در روش‌شناسی پژوهش‌ها روشن شده است یکی از مسائلی که اعتبار پژوهش‌ها را ضعیف می‌کند «حضور بینندگان» است. اگر افراد احساس کنند که رفتار آنان تحت نظر است و کسانی هستند که آنان را می‌بینند، رفتار آنان تأثیر می‌پذیرد و سبب تغییر در رفتارشان می‌شود؛[vii] از این‌رو ممکن است رفتار دیده شده آزمودنی‌ها نه تنها واقعی نباشد بلکه تصنعی و وانمودی به نظر برسد.[viii] بنابراین احساس حضور ناظر بیرونی می‌تواند آگاهی را فعال کند و مانع بروز رفتار ناخودآگاه شود.
 

«غزالی» بر این عقیده است که حقیقت نیت، اراده و قصدی است که موجب به کار بردن قدرت باشد. توضیح اینکه همه کارهایی که از انسان سر می‌زند، به سه چیز احتیاج دارد: دانایی، اراده و قدرت. وقتی که انسان می‌خواهد کاری را شروع کند، اول باید از آن «آگاه» شود و همین شناسایی است که اراده و قصد انجام دادن کار را در انسان ایجاد می‌کند و اراده، قدرت را به کار می‌اندازد. بنابراین نیت عبارت است از میل و رغبتی قطعی که نیروی بدن را به کار می‌اندازد.[x] در بیانی دیگر، نیت عبارت از حالت و صفتی است برای دل که دو امر، آن را احاطه کرده و آن دو امر، علم و عمل است. علم مقدم بر عمل است، زیرا اصل و شرط است و عمل، تابع علم و ثمره و نتیجه علم است.[xi]
از دیدگاه روان‌شناختی، نیت کردن در واقع همان حالت تذکر و هوشیاری نسبت به انجام کار است که کمک می‌کند عادت‌ها از حالت خودکار بیرون بیاید و فرد نسبت به انجام کار، احساس آگاهی پیدا کند؛ برای مثال اگر از یکی از کاربران پورن بخواهید که نیت کند تا یک ساعت پورن ببیند، به احتمال زیاد این کار را نخواهد کرد! در واقع، نیت کردن و مرور افکار کمک می‌کند که قصد و هدف فرد به سطح خودآگاه بیاید و رفتار، جهت بگیرد و همین جهت‌دهی آگاهانه در بسیاری موارد می‌تواند از بروز رفتار ناپسند جلوگیری کند.[xii]

تهیه و تنظیم: خانم حدیثه اسفندیار

 
پی نوشت :
[i]. فرهنگ جامع روان‌شناسی و روان‌پزشکی، ج 1، واژه impulse‌
[ii] .Newman,J.S &.Pargament,K.I,1990
[iii]. قدیری، 1389
[iv]. شجاعی، 1388، ص 44
[v]. جان بزرگی، 1387
[vi]. قدیری، 1389
[vii]. هومن، 1393، ص 246
[viii]. نوری، 1389
[ix]. شعبانی، 1389
[x]. شعبانی، 1389، ص 45
[xi]. شعبانی، 1389، ص 46
[xii]