فاصله سنی همسران از نگاه جامعه شناختی

اسلام در مورد سن ازدواج انعطاف پذیرانه نسبت به هنجارهای اجتماعی برخورد کرده است.
 

چکیده: ملاک های مختلفی در انتخاب همسر بیان شده است که یکی از مهمترین این ملاک ها می تواند تناسب سنی میان ایشان باشد. در این نوشتار به بیان فاصله سنی همسران از نگاه جامعه شناختی اقدام شده است. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 845 / تخمین زمان مطالعه 4 دقیقه

 

اگرچه بیشتر جوامع بشری از نظر قانونی اختلاف سنی زن و مرد را مانع ازدواج آنها با یکدیگر قلمداد نمی کنند، ولی معمولا در آنها هنجارهایی در خصوص فاصله سنی همسران وجود دارد که افراد تا حد زیاد خود را به رعایت آنها ملزم می دانند و این هنجارها از نظر میزان مطلوبیت با ممنوعیت با یکدیگر متفاوت اند. برای مثال، در بسیاری از کشورها یک مرد سالمند به طور قانونی میتواند با دختری تازه بالغ ازدواج کند، ولی چنین کاری به ندرت اتفاق می افتد؛ زیرا عرف جامعه، به ویژه عرف امروزی، آن را نمی پسندد، و عکس این فرض یعنی ازدواج زن سالمند باپسر نوجوان نیز هرچند منع قانونی ندارد، ولی به دلیل آنکه در نظر عرف کاملاً ناپسند تلقی می شود، تقریبا هیچگاه اتفاق نمی افتد. روشن است که این هنجارها را نباید صرفا به پسند و ناپسند عرف تقلیل داد؛ زیرا به آسانی می توان تأثیر عوامل دیگری مانند تفاوت جایگاه اجتماعی و اقتصادی مردان و زنان و حتی تمایلات طبیعی متفاوت آنان در شکل گیری این هنجارها را نشان داد.
 

به هر حال، یکی از هنجارهای مهمی که به سن دو زوج مربوط می شود و در بیشتر جوامع وجود دارد، این است که زن ترجیحا باید از شوهر خود جوان تر باشد. عمومیت این هنجار در اغلب جوامع شرقی و غربی دیده می شود، ولی در میزان این فاصله سنی، جوامع مختلف با هم متفاوت اند و حتی جامعه واحد نیز در طول زمان دچار تغییراتی میشود. برای مثال، فاصله سنی همسران ایرانی از ۶ / ۶ سال در سال ۱۳۴۵، به 2/3 سال در سال ۱۳۷۵ رسیده است.[1]
 

هنجار تفاوت سنی میان زن و شوهر در عوامل متعددی ریشه داشته است که به دو مورد از مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
ا. دختران از لحاظ زیستی چند سال زودتر از پسران به بلوغ جنسی می رسند، همان گونه که زنان زودتر از مردان قابلیت باروری را از دست می دهند و تمایلات جنسی در مردان دیرتر از زنان فروکش می کند؛
۲. تقریبا در همه جوامع، مردان مسئول اصلی تأمین مخارج مالی خانواده به شمار می روند؛ بنابراین، از آنجا که فرهنگ، جدا از نیازهای زیستی، محیطی و اجتماعی انسان شکل نمی گیرد، هنجارهای زناشویی نیز معمولا برحسب مقتضیات زیستی، اقتصادی و اجتماعی پا گرفته اند.
احتمالا به همین دلایل، دختران باید چند سال زودتر از پسران ازدواج می کرده اند، تا از اوایل دوره ای که هیجانات جنسی و قابلیت باروری در آنها بروز می کند، شوهردار باشند و در آخر دوره نیز تقریبا همزمان با شوهران خود از فعالیت های جنسی فاصله بگیرند. همچنین مسئولیت اقتصادی مردان باعث میشده که آنان تا زمانی که از جهت اقتصادی آمادگی تأمین و اداره خانواده را نداشته اند، نتوانند ازدواج کنند، مگر در موارد خاصی که والدین تأمین مالی خانواده نوپای فرزند خود را برعهده می گرفته اند؛ اما از جانب دختران، این الزام اقتصادی وجود نداشته و لذا می توانسته اند بلافاصله پس از بلوغ، ازدواج کنند.
با این حال، در اثر رشد ارزش های فردگرایانه و برابری خواهانه در بسیاری از جوامع معاصر، شاهد کمرنگ شدن این هنجار و کاهش فاصله سنی همسران هستیم و حتی برحسب تحقیقات انجام گرفته در برخی کشورهای سوسیالیستی، میزان زنانی که با مردان جوان تر از خود ازدواج می کنند، بسیار افزایش یافته است. نتایج این تحقیقات نشان می دهد که نسبت این گونه زنان میان سال های ۱۹۲۰میلادی تا ۱۹۶۰میلادی در مناطق شهری از 5/12 % به 5/33 % و در روستاها از 13% به 5/30 % رسیده است.
 

 جهت گیری کلی دین اسلام که به تسهیل در امر ازدواج معطوف است، در این بحث نیز به اتخاذ رویکردی انعطاف پذیر نسبت به هنجار یادشده انجامیده است و از این رو، در متون اسلامی تأکیدی بر این هنجار، نفیا یا اثبات، مشاهده نمی شود. در عین حال، نباید زمینه های طبیعی این هنجار را فراموش کرد و بر این اساس می توان ادعا نمود که پدیده کاهش فاصله سنی همسران، با گسترش ازدواج زنان با شوهران جوان تر از خود، ریشه در عوامل و زمینه های اجتماعی خاصی دارد که به افزایش سن ازدواج زنان منجر شده اند.
 در نتیجه، به نظر می رسد اگر هنجار مطلوب اسلام مبنی بر پایین آمدن سن ازدواج تحقق یابد، با توجه به بلوغ سریع تر دختران نسبت به پسران، میان بیشتر زوج ها به طور طبیعی فاصله سنی دو تا چندسالهای پدید خواهد آمد.
 
منبع: کتاب «جامعه شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی»
نوشته: حسین بستان (نجفی)