قواعد همسرگزینی (بخش دوم)

برون همسری و درون همسری یکی از ملاک های انتخاب همسر در میان جوامع بوده است.
 

چکیده: یکی دسته از هنجارهای اجتماعی، ملاکاتی است که به افراد آن جامعه در همسرگزینی قواعدی را تعیین می کند که برای ماندگاری در آن جامعه، باید آن ملاکات را در انتخاب همسر مدنظر داشت. یکی از این قواعد برون همسری و یا درون همسری است. با ما همراه باشید تا با این قاعده همسرگزینی بیشتر آشنا شوید.

تعداد کلمات 1023 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

 

 در جوامع ابتدایی که گروه، سلطه ای قاطع بر فرد و منافع او دارد، این امکان وجود دارد که همه گروه در حکم یک خانواده و اعضای آن همچون خواهران و برادران یکدیگر، تلقی شوند و این به معنای تعمیم یافتن قاعده محرمیت به همه اعضای گروه است.
در قبایل توتمی[1] از آنجا که همه اعضای قبیله از نسل و تبار جد واحد تلقی می شوند (چون توتم، جد مشترک تمامی اعضای قبیله محسوب می شود)، ممکن است روابط جنسی درون گروهی میان آنها تابو به حساب آید. در این حالت، قلمرو قاعده محرمیت دربرگیرنده کل گروه توتمی است و تمام اعضای قبیله، حتی اگر خویشاوندی بسیار دوری با هم داشته باشند، با یکدیگر محرم بوده، ناگزیرند برای یافتن همسر به قبایل دیگری که به جد توتمی آنها تعلق ندارند، روی آورند. به این نوع ازدواج، در اصطلاح جامعه شناسی و انسان شناسی، برون همسری گفته می شود.
 

 به سخن دیگر، چرا بستگان نزدیک به عنوان موضوع اولیه قاعده محرمیت، جای خود را به کل گروه خویشاوندان هم خون میدهد؟ از نظر فروید، توسعه قاعده محرمیت به کل خویشاوندان هم خون از نفرت شدید و احتیاط وسواس آمیز قبایل توتمی نسبت به زنای با محارم، نشأت گرفته است. به گفته وی:
ازدواج با بیگانه توتمی و ممنوعیت روابط جنسی بین اعضای یک کلان، ظاهرا مناسب ترین وسیله برای جلوگیری از زنای با محارم در گروه بوده؛ وسیله ای که در آن عصر [دوران ازدواج های گروهی[ مستقر شده و مقبول افتاده و مدت ها پس از انقضای علل موجبة خود باقی مانده است.[2]
اما به نظر لوی استراوس، برون همسری به عنوان یک اصطلاح اجتماعی وسیع از منع زنا با محارم، الگویی از مبادلات پایاپای در جوامع ابتدایی را به نمایش می گذارد و بیان کننده خواست گروه برای اتحاد با دیگران و رهایی از تنهایی است. به تعبیر او:
برون همسری، وجود اجتماعی همنوع را تایید و اثبات می کند و ازدواج درون گروه را نه برای اینکه ازدواج با هم خون از نظر زیستی زیان آور است، بلکه به جهت اتحاد با گروه خانوادگی دیگر منع می کند؛ زیرا ازدواج برون گروه فایده اجتماعی به همراه دارد.[3]
این دیدگاه که در مقام تبیین قاعده برون همسری بر کارکردهای اجتماعی آن از قبیل همبستگی در موقع جنگ، همکاری به هنگام شکار و دیگر فعالیت های اقتصادی و تشریفاتی جامعه تأکید می کند، از سوی تعداد دیگری از انسان شناسان نیز تأیید شده است.[4]
پیوند گروهی بسیار مستحکم چنان که می تواند به برون همسری منتهی گردد، گاه ممکن است به درون همسری نیز بینجامد که به موجب آن، افراد وظیفه دارند همسران خود را تنها از داخل گروه انتخاب کنند. در مواردی که یک گروه به جهتی خود را بیش از حد با دیگر گروه ها متفاوت می بیند، احتمال اینکه اعضای خود را از ازدواج با اعضای دیگر گروه ها بازدارد، وجود دارد. برای مثال، در نظام کاستی هندوستان، نه تنها اعضای دو کاست فراتر و فروتر حق نداشته اند با یکدیگر ازدواج کنند، بلکه اعضای کاست «نجسها»، حتی اجازه معاشرت و تماس با اعضای کاست های دیگر را نیز نداشته اند.
عوامل دیگری نیز می توانند به صورت یک مبنا برای درون همسری درآیند که عامل دین از مهم ترین آنهاست. ادیان، مدعی حقانیت انحصاری خویش اند و لذا با ایجاد محدودیت هایی در روابط پیروانشان با دیگران می کوشند خطر گرایش پیروان به ادیان دیگر را کاهش دهند. قهرة ازدواج که نزدیک ترین و صمیمی ترین ارتباط را میان دو فرد ایجاد می کند، بیش از دیگر روابط مورد توجه ادیان قرار گرفته است. در این راستا، قرآن کریم مؤمنان را از ازدواج با مشرکان نهی می کند:
با زنان مشرک ازدواج نکنید، مگر زمانی که ایمان بیاورند ]هرچند به ازدواج با کنیزان ناگزیر شوید؛ زیرا[ کنیز با ایمان از زن (آزاد) مشرک بهتر است، گرچه ]زیبایی و دیگر امتیازات[ او شما را به شگفتی آورده باشد، و به مردان مشرک نیز زن ندهید، مگر اینکه ایمان آورند ]هرچند ناچار شوید دختران خود را به همسری غلامان درآورید، زیرا[ برده با ایمان از مرد ]آزاد[ مشرک بهتر است، گرچه ]مال و موقعیت و زیبایی[ او شما را شگفت زده کرده باشد، آنان ]شما را[ به سوی آتش می خوانند و خدا به اذن خود، شما را به سوی بهشت و آمرزش دعوت می کند؟[5]
افزون بر ممنوعیت ازدواج مسلمان با مشرک، ازدواج مسلمان با پیروان دیگر ادیان الهی و ازدواج شیعیان با دشمنان اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله) نیز به جز در صورت اضطرار، جایز نیست.[6] در یکی از روایات، نگرانی از آتیه دینی فرزندان، دلیل ممنوعیت ازدواج مسلمان با غیر مسلمان شمرده شده است. البته این احتمال نیز وجود دارد که تأکید اسلام بر درون همسری دینی تا حدودی به منظور پیشگیری از تضادهای احتمالی این قبیل ازدواج ها بوده است.[7]
 
منبع: کتاب «جامعه شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی»
نوشته: حسین بستان (نجفی)
 

 
پی نوشت :
[1] . توتم در اغلب موارد، حیوانی است خوردنی و بی آزار یا خطرناک و وحشت آور و در بعضی موارد گیاه یا نیرویی طبیعی مانند آب و باران است که با همه گروه رابطه ویژه ای دارد. توتم در وهله نخست، جد گروه و در وهله دوم، فرشته حامی و نگهبان آن است و برای آن پیام های غیبی می فرستد و در عین حال که برای دیگران خطرناک است، فرزندان خود را می شناسد و آنها را مصون نگه میدارد (فروید، توتم و تابو، ص۱۹).
[2] . فروید، توتم و تابو، ص۲۸.
[3]. میشل، جامعه شناسی خانواده و ازدواج، ص۴۳.
[4] . کلاین برگ، روانشناسی اجتماعی، ج ۱، ص ۱۷۱.
[5] . بقره، 221.
[6] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص۴۱۰-۴۳۵.
[7] . همان، ص ۴۱۱.