علل و پیامدهای اضطراب و راه کاری برای آن (بخش اول)

 یکی از عوامل آسیب به جسم، اضطراب های زندگی است.
 

چکیده: اضطراب، دلهره و هراسی است که به خاطر یک رویداد پیشِ رو، به انسان دست می‌دهد. ما آینده را به شکلی ترسناک برای خود پیش‌بینی می‌کنیم به طوری که این پیش‌بینی‌ها در کل بی‌پایه و اساس هستند. در این نوشتار به بیان علل و پیامدهای اضطراب می پردازیم.

تعداد کلمات 1313 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

 

آرامش متاع پربهاء و گوهر حیات بخش و پر ارزشی است که همه طالب آن هستند، و به عنوان یکی از خواسته‏ های اساسی، به آن چشم می دوزند، و در راه نیل به آن، از هیچ کوشش و تلاشی فروگذار نیستند. آرامش سرمایه گران سنگی است، که قدر و منزلت آن، پس از زوال و از کف رفتن آن، بیشتر و بهتر احساس می ‏گردد. آرامش، یکی از بهترین حالات روح و روان انسان است. و منزلگاهی است که از آن، می ‏توان به بسیاری از لذائذ معنوی و سرچشمه نشاط روحی، و زندگی پاکیزه، دست یافت. و در حقیقت سکوی پرواز انسان به سوی تعالی و کمال است، چه اینکه بسیاری از استعدادهای انسان، تنها در پرتو آرامش و سکون روانی است که به شکوفائی و رشد و بلوغ می‏رسد. از دیدگاه عقلی، تحصیل آرامش، نه تنها یک فضیلت بلکه ضرورت است. و در زمره یکی از نیازهای بسیار ضروری و حیاتی فرد و جامعه انسانی است. که باید در راه رسیدن به آن، و ایجاد بستر، شرائط و ساز و کارهای لازم برای تحقق آن، و به کار بستن عوامل و زمینه‏ های آرامش، تلاش نمود تا به فلاح و رستگاری جاویدان نائل آمد. براین اساس شناخت عوامل اضطراب، و فراهم ساختن زمینه‏ های تحقق آرامش، گامی آغازین در دست یابی به آرامش به شمار می ‏آید.
از سوی دیگر اضطراب، به عنوان یکی از شایع ترین بیماری ها در جهان امروز بخصوص در دنیای صنعتی و در زندگانی ماشینی و از مهمترین اختلالات عصبی و روانی و منشأ بسیاری از عصبیت‏ ها و ناراحتی‏ ها به شمار می‏رود.[1] برخی گفته ‏اند: کلیه مکاتب رواندرمانی متفقا هدف اصلی روان درمانی را رهایی از اضطراب و به وجود آوردن احساس امنیت و آرامش در نفس انسان می ‏دانند گرچه در امر تحقق این هدف از روش‏ های متفاوت بهره می‏ جویند.[2]
 

مفهوم و معنای لغوی اضطراب عبارت است از ناآرامی، حیرت و نگرانی، تشویش روانی، سراسیمگی، سرگردانی و سرگشتگی. و فرد مضطرب یعنی کسی که دلتنگ، سراسیمه، هراسان، بی قرار و نا آرام باشد. و به لحاظ مفهوم لغوی، اضطراب در جهت مقابل مفهوم آرامش و احساس امنیت و ثبات قرار دارد.[3]
اضطراب در اصطلاح روان شناسان، عبارت است از یک احساس منتشر ناخوشایند و مبهم، دلواپسی و احساس ناتوانی و بی کفایتی فرد برای تعبیر و تفسیر حوادث مهم. برخی دیگر آنرا به احساس رنج آور و ترس و نگرانی مبهم، که با یک موقعیت ضربه آمیز کنونی یا با انتظار خطری که وابسته به یک شیء نامعین و نامشخص است، تعریف کرده اند.[4] 
شالوده اصلی مفهوم اصطلاحی اضطراب، چیزی جز یک گرفتاری ناراحت کننده و برهم زننده آسایش فکری نیست که آرامش و سکون روانی و احساس امنیت را از شخص مبتلا می‏ رباید و تیره روزی، احساس دلهره، و ناخوشایندی، بی قراری و بی ثباتی را جایگزین لذت، آرامش و نشاط می ‏نماید.[5]
 

اضطراب و نگرانى همیشه یکى از بزرگترین بلاهاى زندگى انسان ها بوده و هست، و عوارض ناشى از آن در زندگى فردى و اجتماعى کاملا محسوس است. همیشه آرامش یکى از گمشده‏ هاى مهم بشر بوده، و به هر درى مى‏زند تا آن را پیدا کند، و اگر تلاش و کوشش انسان ها را در طول تاریخ براى پیدا کردن آرامش از طرق صحیح و کاذب جمع آورى کنیم خود کتاب بسیار قطورى را تشکیل مى ‏دهد. بعضى از دانشمندان مى‏ گویند: به هنگام بروز بعضى از بیماری هاى واگیردار همچون وبا از هر ده نفر که ظاهرا به علت وبا می میرند اکثر آنها به علت نگرانى و ترس است و تنها اقلیتى از آنها حقیقتا بخاطر ابتلاى به بیمارى وبا از بین مى‏روند![6] به طور کلى آرامش و دلهره، نقش بسیار مهمى در سلامت و بیمارى فرد و جامعه و سعادت و بدبختى انسانها دارد، و چیزى نیست که بتوان از آن به آسانى گذشت و به همین دلیل تا کنون کتاب ‏هاى زیادى نوشته شده که موضوع آنها فقط نگرانى و راه مبارزه با آن، و طرز بدست آوردن آرامش است. تاریخ بشر پر است از صحنه‏ هاى غم‏ انگیزى که انسان براى تحصیل آرامش به هر چیز دست انداخته و در هر وادى گام نهاده، و تن به انواع اعتیادها داده است، ولى قرآن با یک جمله کوتاه و پر مغز، مطمئن ‏ترین و نزدیک ترین راه را نشان داده و مى‏ گوید: «بدانید که یاد خدا آرام بخش دل ها است»![7]
 

شناخت آثار و پیامدهای اضطراب، در روشن شدن هرچه بهتر جایگاه آن و نحوه ارتباط اضطراب با حیات بشری کمک خواهد کرد. آثار و پیامدهای آن در دو دسته پیامدهای مثبت و پیامدهای منفی و مضر، بررسی خواهد شد.
 

برخی از لایه ها و جلوه‏ های پدیده اضطراب، دارای بار مثبت و آثار مفید است که به طور فهرست وار به عمده آثار مفید آن در اینجا اشاره می ‏شود: رشد و پویائی؛ عامل حرکت؛ عامل احتیاط؛ عامل سرعت و جهش؛ عامل انگیزه؛ عامل دقت؛ عامل نظم و تعادل؛ عامل کوشش و تلاش بیشتر. بدون تردید این میزان از اضطراب، وجودش در انسان بدون حکمت و مصلحت نیست و این اضطراب، بدلیل غیر ملموس بودن و خفیف بودن آن، کمتر قابل درک است.[8]
 

آنچه در بحث اضطراب قابل توجه و مهم است، کنکاش در آثار منفی و پیامدهای مخرب آن است. که اینک به طور فشرده به برخی از آثار زیانبار آن در جنبه های جسمی، عاطفی و روانی اشاره می گردد.
 

مهمترین آثار و عوارض جسمی اضطراب عبارتند از:
عوض شدن شکل و قیافه آدمی
ناتوانی مهار حرکتی براساس بی نظمی حرکات، لرزش و...
پیدایش تپش قلب
 احساس گرفتگی در سینه
خستگی مداوم
تنش عضلانی
برافروختگی
دشواری در خواب و بی قراری[9]
 

اضطراب آسیب‏ های عاطفی بسیاری را در بر دارد، از جمله اینکه فرد مضطرب ممکن است از نتیجه کارهایش نتواند لذت ببرد  و با دید بدبینی به آن نگاه کند. که از این جهت اضطراب مایه بی لذتی و بی نشاطی در زندگی به شمار می‏رود. و سلب احساس خوشی و لذت، از بدترین پیامدهای عاطفی آن است.[10]
 

ضعیف شدن اعتماد به نفس و از دست رفتن قدرت تصمیم گیری
رفتار همراه با شک و وسوسه و فراگرفتن دلهره پیش از شروع به کار.
از دست دادن اسحاس لیاقت، ایجاد رنج و عذاب ذهنی برای فرد، بنحوی که حوزه های مهم زندگی وی را مختل می سازد.[11]

واژه آرامش، اسم مصدر از آرمیدن به معنای سکون، آسایش، امنیت، طمئنینه و... می باشد. و در لغت فارسی به مفهوم امنیت، آتش بس، استقرار و ثبات تعبیر کرده اند. به نظر میرسد آنچه از دقت در کاربرد واژه آرامش در لغت و مفهوم لغوی آن به دست می‏اید نوعی تعریف آرامش نیز هست که به اینگونه می‏ توان بیان کرد: پدیده آرامش بیشتر یک کیفیت و حالتی نفسانی است که با آسودگی خاطر، ثبات درونی و احساس امنیت همراه است. هرچند شامل برخی پدیده های انتزاعی اجتماعی، مانند حالت صلح و رفع فتنه و نزاع نیز می‏گردد. آرامش پدیده ای است در جهت مقابل با اضطراب و حالتی است متضاد با حالت اضطراب و نگرانی. و حالتی است که در آن، دلشورگی، بی قرراری، ناراحتی و دلتنگی که از خصایص و مولفه های اضطراب بود، وجود ندارد.[12]
 
ادامه دارد...

منبع: کتاب «شیرینی که شور نمی زند» (راهکارهایی برای رهایی از اضطراب)
نویسنده: محمدعلی صالحی
 

پی نوشت :
[1] . مبلغ، 1383، ص11
[2] . نجاتی، 1377، ص367
[3] . مبلغ، 1383، ص51
[4] . دادستان، 1378، ص61.
[5] . مبلغ، 1383، ص12
[6] . مکارم شیرازی، 1377، ج10، ص210
[7] . همان، ص211
[8] . مبلغ، 1383، ص70
[9] . هارولد جی، ص261
[10] . مبلغ، 1383، ص72
[11] . هارولد جی، ص260
[12] . مبلغ، 1383، ص79