نقش پدران در تربیت دینی فرزندان

چکیده : از جمله مهم­ترین ویژگی ­های پدران نسبت به خانواده، دو خصلت پاسداری از خانواده و مهربانی است؛ در این میان محبت، خوش‌رفتاری و گشاده‌دستی مرد، از خصوصیاتی است که محیط خانه را گرم می‌کند که نتیجۀ آن، موفقیت در مسیر تربیت فرزندان است

تعداد کلمات 1533 /  تخمین زمان مطالعه 8 دقیقه

پدران وظایف بسیار مهمی نسبت به خانواده و مخصوصا فرزندان خود دارند؛ اما در میان تمام وظایفی که پدر خانواده می‌تواند دارا باشد، دو خصلتِ پاسداری از خانواده و مهربانی، در تربیت دینی نمود بیشتری خواهد داشت که با ایفا کردن این دو، بقیۀ موارد در سایه‌سار آن‌ها قرار خواهد گرفت.
 

هر پدری برای خوب بودن، باید ویژگی‌های متعددی داشته باشد؛ اما شاخص‌ترین آن، که در تربیت دینی فرزند بسیار مؤثر است، مهربان بودن اوست. مهربانی، خوش‌رفتاری و گشاده‌دستی مرد، از خصوصیاتی است که محیط خانه را گرم می‌کند که نتیجۀ آن، موفقیت در مسیر تربیت فرزندان است.
امام صادق (علیه السّلام) در این باره می‌فرمایند: شکیبایی، راستی و درستی، بردباری و خوی خوش از اخلاق پیامبران است و هر چه در میزان مرد روز قیامت از اعمال شایسته بگذارند به حسن خلق نخواهد رسید[1]. اما با وجود تأکید بر بروز این خلقیات، برخی مردان، مشکلات ناشی از کار را به خانه می‌آورند و در برابر خانواده با خشونت و عصبانیّت ظاهر می‌شوند؛ آن‌ها با این خصوصیت اخلاقی امید دارند، افرادی خدمت‌گزار و مفید به جامعه ارائه دهند!
در حالی که پدر خانواده باید بداند، نشستن او در کنار خانواده‌اش و مهربان بودن با آنان در نزد خداوند متعال، دوست داشتنی‌تر از اعتکاف در مسجدالنبی است[2].  رها کردن خانواده و فقط توجه به تأمین امور مالی آنان، مشکلات متعددی را گریبان‌گیر خود او و جامعه کرده و برعکس، همراهی و محبت به آن‌ها، آثار مثبت دنیوی و اخروی را برای پدر به ارمغان خواهد آورد.
خوش رفتاری با همسر، کمک به او و دوری از ظلم، بداخلاقی، بُخل و سخت‌گیری در خانواده به اندازه‌ای حائز اهمیّت است که در روایات، زندگانی گواراتر از آن معرفی نشده است[3].  این سیرۀ حضرت رسول صلی الله علیه و آله بوده است که در این باره می‌فرمایند: بهترین مردم از نظر ایمان، خوش‌خوترین و مهربان‌ترین آن‌ها به خانواده‌اش می‌باشد و من مهربان‌ترین شما به خانواده‌ام هستم[4].
 پیروی از سیرۀ رسول مهربانی‌ها، نهال مهر و محبت را در محیط خانه رشد داده، پرورش فرزندانی مفید و مؤثر را به دنبال خواهد داشت و این همان خانواده‌ای است که خداوند به آن با نظر لطف می‌نگرد.

پدر به عنوان رکن اصلی خانواده، در پاسداری از آن، نقش اول را به عهده دارد و از آن جایی که فرمانروای زن و فرزندان خویش می‌باشد[5]؛  در برابر آن‌ها مسئول است. او اگر بخواهد به کلمۀ پاسداری معنا و مفهوم ببخشد و جزء بهترین مردان به شمار رود، باید به این سخن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله عمل کند: پرهیزکار، گشاده‌دست، پاک زبان، پاک‌دامن و با پدر و مادر و خانواده‌اش خوش‌رفتار باشد و آنان را نیازمند دیگران نسازد[6].
 مرد باید بداند که اموال، خانواده و فرزندان او وسیلۀ آزمایش هستند، لذا نباید دلسوزی برای آنان موجب شود که اطاعت خدا را کنار بگذارد. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) در اندرزش به ابن مسعود می‌فرماید: ای پسر مسعود! مبادا دلسوزی برای خانواده‌ات باعث شود که طاعت خدا را وانهی و نافرمانیش را در پیش گیری[7]! 
خداوند می‌فرمایند: «یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَ اخْشَوْا یَوْماً لا یَجْزِی والِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَ لا مَوْلُودٌ هُوَ جازٍ عَنْ والِدِهِ شَیْئاً إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاةُ الدُّنْیا وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ»؛ ای مردم از خداوند بترسید و بیندیشید از آن روزی که نه هیچ پدری، ذره‌ای به کار فرزند می‌آید و نه هیچ فرزندی، ذره‌ای به کار پدر می‌آید. البته وعدۀ خدا حق و حتمی است. پس زنهار؛ شما را زندگی دنیا فریب ندهد و شیطانِ فریبنده، شما را از (عقاب) خدا به (عفو و کرمش) سخت مغرور نگرداند[8]
هر پدری برای خوب بودن، باید ویژگی‌های متعددی داشته باشد؛ اما شاخص‌ترین آن، که در تربیت دینی فرزند بسیار مؤثر است، مهربان بودن اوست. مهربانی، خوش‌رفتاری و گشاده‌دستی مرد، از خصوصیاتی است که محیط خانه را گرم می‌کند که نتیجۀ آن، موفقیت در مسیر تربیت فرزندان است.

حضرت علی (علیه السّلام) در جواب مردی که گفت: «خدایا به تو پناه می‌برم از فتنه‌ها و امتحانات» فرمود: این گونه نگو که فرزندان تو از فتنه‌ها هستند و از آن‌ها به خدا پناه نبر، بلکه بگو خدایا از لغزش‌گاه‌های امتحانات به تو پناه می‌برم. یعنی امتحانات همیشه هست و از خدا برای قبولی در این امتحانات استمداد کن.

بنابراین سعی مرد باید بر این باشد که خود و خانواده‌اش را از آتش حفظ کند. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ»[9]؛  ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خود را از آتش دوزخ نگاه دارید؛ چنان آتشی که مردم (دل سخت کافر) و سنگ (خارا) آتش‌افروز اوست و بر آن دوزخ فرشتگانی بسیار درشت‌خو و دل سخت مأمورند که هرگز نافرمانی خدا را (در اجرای قهر و غضب حق) نخواهند کرد و آنچه به آن‌ها حکم شود انجام دهند.
آموزش‌هایی که به سبب آن، همسر و فرزندان از آتش نجات می‌یابند، در قالب تربیت دینی، امر به معروف و نهی از منکر و فراهم ساختن محیطی پاک و عاری از هر گونه آلودگی صورت می‌پذیرد؛ زیرا این امور که بر پایۀ دین و قرآن می‌باشد، قطعاً انسان را به راه مستقیم هدایت خواهد کرد.
از امام صادق علیه السّلام سؤال شد: «چگونه زن و فرزند را حفظ کنیم؟ فرمود: آنان را امر و نهی کنید. گفتند: آنان را امر و نهی می‌کنیم اما نمی‌پذیرند. فرمود: هرگاه آنان را امر و نهی کردید، دیگر وظیفه خود را انجام داده‌اید[10].»  این روایت به خوبی می‌فهماند که حقّ زن و فرزند تنها با تأمین هزینه زندگی، مسکن و تغذیه به جا آورده نمی‌شود؛ مهم‌تر از آن تغذیه روح و جان است. دعوت خانواده به نماز و زکات،  سلیم شدن آنان در برابر خدا  و موعظه‌شان  می‌تواند روح و جان‌شان را تغذیه کند.
 در قرآن کریم جناب لقمان، فرزند خود را سفارش به نماز و امر به معروف می‌کند[11]؛  خداوند نیز در سورۀ طه، به پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله دستور داده، همواره خانواده‌اش را به نماز سفارش کند  و به صبر بر آن، سفارش کرده است: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها». 
در نتیجه، بنابر آنچه آمد و به سبب حکومتی که پدر بر فرزند دارد، مسئول است طفل را مؤدب و با اخلاق پسندیده پرورش دهد و او را به سوی خداوند بزرگ راهنمایی کند.

منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.