رضایت از زندگی از دیدگاه پیامبر اکرم (ص)

کارکرد روانی مقایسه زندگی خود با افراد مرفه، ناچیز شمردن نعمت ها است.
 

چکیده: در سخن و سیره پیامبر اکرم (ص) به هر دو جنبه مقایسه صعودی و نزولی خود با دیگران و نقش آن در کاهش یا افزایش رضامندی در زندگی انسان پرداخته شده است. نتیجه مقایسه نزولی در امور مادی، ستایش­گری و شکرگزاری دانسته شده است و نتیجه مقایسه صعودی، افسوس و ناسپاسی نسبت به خداوند متعال.

تعداد کلمات 969 /  تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

رضامندی زمانی به دست می آید که از داشته ها و نعمت­هایمان آگاه باشیم. از این رو، درک نعمت از امور مهمی است که نیازمند مهارت است. یکی از راه های مهم و اثرگذار در شناخت داشته های زندگی، مقایسه خود با دیگران است که یا شادکامی و رضایت از زندگی را به همراه دارد یا ناخرسندی و نارضایتی را.
اگر در زندگی مادی وضع خود را با افرادی که از سطح زندگی بالاتری برخوردارند مقایسه کنیم، سطح رضایت از زندگی کاهش می یابد ولی، اگر وضع خود را با افراد پایین تر از خود مقایسه کنیم، سطح خرسندی از زندگی افزایش می یابد و «مقایسه افزاینده» نامیده می شود. مسئله مهمی که باید به آن پرداخت، چگونگی کارکرد روانی مقایسه خود با دیگران است. مقایسه با پایین تر از خود توهم زا نیست، بلکه نقاط مثبت و امیدوار کننده زندگی را که در سایه سیاه مقایسه با مرفهان از دیده ها پنهان شده است، هویدا می کند و موجب رضامندی می شود.
 

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) در این باره می فرماید:
اُنْظُرُوا إِلَى مَنْ أَسْفَلَ مِنْکُمْ وَ لاَ تَنْظُرُوا إِلَى مَنْ فَوْقَکُمْ فَإِنَّهُ أَجْدَرُ أَنْ تَزْدَرُوا نِعْمَةَ اَللَّهِ.[1]
به کسی که پایین تر از شماست، بنگرید و به آنچه بالاتر از شماست، نگاه نکنید؛ چون این کار برای آن که نعمت های خدا را ناچیز نشمرید، بهتر است.
و در کلامی دیگر می فرماید:
إذا أَحَبَّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَعْلَمَ قَدْرَ نِعْمَهِ اللّه عَلَیْهِ، فَلْیَنْظُرْ إِلی مَنْ هُوَ تَحْتَهُ وَ لا یَنْظُرْ إِلی مَنْ هُوَ فَوْقَهُ.[2]
هرگاه کسی از شما خواست قدر نعمت های خدا را بداند، باید به کسی نگاه کند که پایین تر از اوست و به کسی که بالاتر از اوست، نگاه نکند.
کارکرد روانی مقایسه زندگی خود با افراد مرفه « ناچیز شمردن نعمت ها» است. برتری دیگران، مانع دیدن داشته های خود می شود. همانا خورشید که در روز، مانع دیده شدن ماه و ستارگان می شود و این به معنای نبودن آن ها نیست. ماه و ستارگان وجود دارند ولی نور خیره کننده خورشید، مانع دیده شدن نور ضعیف آن ها می شود.[3]
 

مطالعه سیره و سخن رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نشان می دهد که آن حضرت به این موضوع بسیار اهمیت می داد. در یکی از کلمات گهربار ایشان به هر دو جنبه مقایسه صعودی و نزولی و نقش آن در کاهش یا افزایش رضامندی پرداخته شده است. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می فرماید:
خَصْلَتَانِ مَنْ کَانَتَا فِیهِ کَتَبَهُ اَللَّهُ شَاکِراً صَابِراً وَ مَنْ لَمْ یَکُونَا فِیهِ لَمْ یَکْتُبْهُ اَللَّهُ شَاکِراً وَ لاَ صَابِراً مَنْ نَظَرَ فِی دِینِهِ إِلَى مَنْ فَوْقَهُ فَاقْتَدَى بِهِ وَ نَظَرَ فِی دُنْیَاهُ إِلَى مَنْ دُونَهُ فَحَمِدَ اَللَّهَ عَلَى مَا فَضَّلَهُ عَلَیْهِ بِهِ عَلَیْهِ کَتَبَهُ اللّه شاکِراً صابِراً.وَ مَنْ نَظَرَ فِی دِینِهِ إِلی مَنْ هُوَ دُونَهُ وَ نَظَر فِی دُنْیاهُ اءِلی مَنْ هُوَ فَوْقَهُ فَأَسِفَ عَلی ما فاتَهُ مِنْهُ لَمْ یَکْتُبْهُ اللّه شاکِراً وَ لا صابِراً.[4]
دو ویژگی است که در هرکس باشد، خداوند او را به عنوان شکرگزار و بردبار می نویسد و در هرکس که نباشد، خداوند او را نه به عنوان شکرگزار می نویسد و نه به عنوان بردبار: کسی که در دینش به بالادست خود نگاه کند و در دنیایش به پایین دست خود بنگرد و خدا را به خاطر نعمتی که به او داده است ستایش کند، خداوند او را به عنوان شکرگذار و بردبار می نویسد. کسی که در دینش به پایین دست خود نگاه کند و در دنیا به بالادست خود بنگرد و به خاطر آنچه ندارد تأسف بخورد، خداوند او را نه به عنوان شکرگزار می نویسد و نه به عنوان بردبار.
در این حدیث، نتیجه مقایسه نزولی در امور مادی، ستایش گری و شکرگزاری دانسته شده است و نتیجه مقایسه صعودی، افسوس و ناسپاسی. درباره سیره آن حضرت چنین می خوانیم:
وکَانَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لاَ یَنْظُرُ إِلَى مَا یُسْتَحْسَنُ مِنَ اَلدُّنْیَا.[5]
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) به آنچه از دنیا زیبا شمرده می شود؛ نگاه نمی کرد.
از این گذشته، پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) وقتی می خواهد کسی همانند ابوذر را تربیت کند، او را از مقایسه صعودی باز می دارد و به مقایسه نزولی تشویقی می کند. ابوذر در این باره می فرماید:
أَوْصَانِی رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ بِسَبْعٍ: أَنْ أَنْظُرَ إِلَى مَنْ هُوَ دُونِی، وَ لاَ أَنْظُرَ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقِی....[6]
پیامبر خدا مرا به هفت چیز سفارش کرد: اینکه نگاه کنم به کسی که پایین تر از من است و ننگرم به کسی که بالاتر از من است...

منبع: پسندیده، عباس (1392)، شادکامی از دیدگاه پیامبر اعظم (ص)، موسسه انتشارات کتاب نشر.

 
 پی نوشت :
[1]. صحیح مسلم، قاهره، دارالحدیث، ج8، ص213؛ روضه الواعظین، ج2، ص 454.
[2].مسند ابن مبارک، بیروت، دارالکتب العلمیه، ص51؛ ابن ابی الدنیا، الشکر عبدالله، قاهره، مکتبه القرآن، ص43.
[3].امام صادق علیه السلام، در این باره می فرماید: « إیّاکُمْ أَنْ تَمُدُّوا أَطْرافَکُمْ ءِالی ما فِی أَیْدِی أَبْناءِ الدُّنیا، فَمَنْ مَدَّ طَرْفَهُ إِلی ذلِکَ طالَ حُزْنُهُ وَ لَمْ یَشْفِ غَیْظَهُ وَ اسْتَصْغَرَ نِعْمَهَ اللّه عِنْدَهُ فَیَقِلُّ شُکْرُهُ لِلّهِ؛ بپرهیزید از اینکه به آنچه در دست فرزندان
دنیاست، چشم بدوزید، که هر کس به آن چشم بدوزد، حزن او طولانی می شود و خشم او آرام نمی گیرد و نعمت الهی را که نزد اوست، کوچک می شمرد و در نتیجه، سپاس گزاری او کاهش می یابد.»بحارالانوار، ج 75، ص 368.
[4].سنن الترمذی، ج4، ص74، ح2630.
[5]. سنن النبی.
[6]. الخصال، ج2، ص 345؛ المحاسن، ج1، ص11.