سوء استفاده جنسی از کودکان (بخش دوم)

چکیده: در بخش نخست از این نوشتار به بیان تعریف و مصادیق سوء استفاده جنسی از کودک پرداختیم. در این نوشتار به بیان راهکارهای آموزشی و پیشگیری برای جلوگیری از این اتفاق اقدام کرده ایم. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 1705 / تخمین زمان مطالعه 9 دقیقه

سوء استفاده جنسی ممکن است برخی از علائم ذیل را در پی آورد:
پرخاشگری و خشمگینی بدون علت، لجبازی، ترس و اضطراب زیاد، وابستگی شدید به مراقبت، شب ادراری، شکایت های مکرر جسمی، مشکلات به خواب رفتن و یا بیدار شدن های مکرر در خواب، کابوس های شبانه، تغییرات خلقی، بروز رفتارهای جنسی (همانند خودارضایی) یا اشارات جنسی در بازی ها و نقاشی ها، فکر خودکشی یا اقدام به آن، خیره شدن های مکرر به یک نقطه یا در فکر فرو رفتن به مدت طولانی، خیال بافی بیش از حد، افسردگی، احساس گناه، بی ارزشی، آفت تحصیلی، امتناع از مدرسه رفتن و تغییر در رفتارهای اجتماعی، مثل: منزوی شدن یا دور شدن از دوستان و خانواده .
ناگفته نماند اگر کسی برخی از علائم فوق را داشت دلیل بر اینکه حتما مورد سوءاستفاده قرار گرفته، نیست؛ این علائم ممکن است معلول بسیاری از علت های دیگر نیز باشد. اگر به موضوع مشکوک هستید از فرزندتان بپرسید: آیا کسی با دست زدن به قسمت های خصوصی بدنت، تو را ناراحت کرده است ؟!
در سنین بالاتر نیز احتمال بروز رفتارهای پرخاشگرانه، رفتارهای جنسی نامتناسب، اقدام به خودکشی، آسیب رساندن به خود و دیگران، آتش افروزی و مصرف مواد مخدر افزایش می یابد.
جنسیت نیز در نحوه بروز این مشکلات دخیل است؛ به عنوان مثال، در پسرها پرخاشگری و آسیب به دیگران بیشتر دیده می شود. اختلالات غذا خوردن مثل بی اشتهایی و پرخوری عصبی (به خصوص در دختران) و نداشتن امید به آینده از جمله این پیامدهاست.

مشکلات روانی که بعد از این فاجعه اتفاق می افتد تحت تأثیر عوامل مختلفی می باشد؛ از جمله شدت، مدت و نوع آزار، دفعات بروز آن، سن، جنس و معنای آزار برای کودک و با توجه به سطح رشد، سطح رشد شناختی کودک، رابطه کودک با مهاجم، میزان برخورداری از حمایت های خانوادگی و اجتماعی، میزان برخورداری از مداخلات تخصصی و درمانی، میزان سازگاری کودک و خانواده با واقعه، عملکرد خانواده، ویژگی های فرهنگی و اجتماعی و ....پدر و مادر باید بدانند که داشتن اوقات با کیفیت با فرزندان در زمان های منظم - حتی اگر کوتاه باشد- و انجام فعالیت هایی که برای کودک و والد هردو لذت بخش است، زمینه ایجاد امنیت در روابط بین والد و کودک را فراهم می کند و در این شرایط کودک قادر خواهد بود مشکلات و وقایع احتمالی، مثل آزار جنسی را راحت تر با والدین در میان بگذارد.
در مواردی که کودک به لحاظ سنی یا جنسیتی قابلیت سازگاری کمتری با واقعه داشته باشد (مثلا در پسرها) آسیب بیشتری به کودک وارد خواهد شد. آزار جنسی کودکان توسط افراد خانواده، درمقایسه با آزار جنسی آنها از سوی غریبه ها اثرات مخرب تری دارد.[2]

1- مشکلات روانی: در مواردی که مسئله ای پنهان بماند امکان برخورداری از حمایت اطرافیان و مراقبین برای سازگاری فراهم نیست. به علاوه، از آنجا که هنوز از قدرت استدلال کافی برای تجزیه و تحلیل وقایع برخوردار نیست، درگیر افکار، خطاهای شناختی و باورهای نادرست در مورد خود و اطرافیان می شود که این مسئله بروز مشکلات روانی نظیر اضطراب، افسردگی و مشکلات رفتاری را افزایش می دهد.
۲- مشکلات هیجانی: کودک در مواجهه با این استرس، هیجانات متفاوتی را تجربه می کند. کودک باید بتواند به شکل مناسبی هیجانات را بشناسد، بروز دهد و کنترل کند. در صورتی که کودک واقعه را پنهان نماید امکان بروز هیجانات در شرایط مناسب فراهم نمی شود و کودک به روشهای غیرانطباقی مثل خشم شدید، پرخاشگری، لجبازی، مقابله جویی و بدرفتاری، این هیجانات را برون ریزی خواهد کرد.
3- مشکلات اجتماعی: برون ریزی نامناسب هیجانات و بروز رفتارهای جنسی نامناسب در ارتباط منایان، باعث طرد شدن کودک از سوی همسالان و اطرافیان و در نتیجه انزوای بیشتر می شود.
4- مشکلات تحصیلی: از آنجا که این واقعه بر عملکرد مغزی و تمرکز کودک اثر می گذارد، ممکن است باعث مشکلات یادگیری و افت تحصیلی شود.
۵- مشکلات جسمی: آزار جنسی می تواند با آسیب ها و مشکلات جسمی خاصی هر آسیب نواحی تناسلی به صورت زخم یا پارگی، انتقال بیماری های خاص، احتمال وقوع و... از جمله مشکلاتی هستند که به دنبال آزار جنسی، خطر بروز انها افزایش می یابد.
افزون بر این، کودک آزاری جنسی بر عملکرد و ساختمان های مغزی کودک اثر دارد اثرات روانی وقایع را جدا از اثرات جسمی در نظر نمی گیرند. متخصصین معتقدند که عملکرد یا روانی نظیر احساسات، افکار و رفتار انسان، ناشی از کارکردهای مغزی است. در واقع کارکردهای مغز انسان، تظاهرات روانی را ایجاد می کنند. بسیاری از آسیب های روانی ریشه در آسیب های مغزی دارند. مسیر تکاملی مغز انسان بعد از تولد طی می شود و به همین دلیل است که کودکان در زمان تولد به اندازه بالغین قادر به تکلم، فراگیری، استدلال منطقی و ... نیستند و این توانایی ها را به تدریج در طی بیست سال اول زندگی کسب می کنند. بنابراین آسیب پذیری مغز در دوران کودکی بیشتر است و وقایع و آسیب های هیجانی و استرس های محیطی می توانند این تکامل را تحت تأثیر قرار دهند. محافظت کودکان در برابر آزار جنسی و آسیب های روانی شدید باعث می شود که آنها رشد و تکامل عصبی بهتر و مغز سالم تری داشته باشند.

مسائل جنسی اغلب جنبه راز داشته و پنهان هستند. معمولا برای کودکان، صحبت کردن درباره این مشکلات با والدین خود، دشوار است. برای والدین نیز سخت است که بخواهند در باره مسائل جنسی با کودک خود صحبت کنند. بنابراین، پدر و مادر باید شرایطی را فراهم نمایند تا کودک آزاردیده. واقعه را بازگو کند؟!
پدر و مادر باید بدانند که داشتن اوقات با کیفیت با فرزندان در زمان های منظم - حتی اگر کوتاه باشد- و انجام فعالیت هایی که برای کودک و والد هردو لذت بخش است، زمینه ایجاد امنیت در روابط بین والد و کودک را فراهم می کند و در این شرایط کودک قادر خواهد بود مشکلات و وقایع احتمالی، مثل آزار جنسی را راحت تر با والدین در میان بگذارد.
وقتی حادثه ناگواری مثل سقوط از ارتفاع یا شکستن دست و پا برای کودک اتفاق می افتد، والدین در اولین اقدام سعی می کنند سلامت کودک را تامین کنند و اقدامات حمایتی و درمانی مناسب را برایش فراهم سازند، نه اینکه او را سرزنش کنند. در مورد کودک آزاری هم باید واکنش والدین به همین شکل باشد. بنابراین لازم است تا بهبودی کامل، پیگیر درمان های جسمی و روانی کود خود باشند.

غیر از عوامل خطری که می توانند احتمال وقوع و تکرار کودک آزاری را افزایش دهند، در برخی شرایط و موقعیت ها علی رغم مراقبت والدین، احتمال کودک آزاری جنسی افزایش می یابد. این واقعیت ها، موقعیت هایی هستند که نظارت والدین به طور طبیعی در آنها کاهش می یابد و زمان مکان مناسب برای مهاجم فراهم می شود. یکی از این موقعیت ها، موقعیت های دونفره است که فرد بزرگسال با کودک یا دو کودک با هم برای تعامل با بازی تنها هستند. فرد بزرگسال ممکن است به صورت موقت وظیفه مراقبت از کودک را داشته باشد، بخواهد او را سرگرم کند و یا اینکه به او آموزش یا مهارت هایی را تعلیم دهد. (مثل خدمتکار، پرستار، معلم با مربی خصوصی و...).
هم چنین حضور دو کودک در کنار یکدیگر به منظور بازی و یا سرگرمی (به خصوص اگر تفاوت سنی قابل توجه باشد) وضعیت دیگری است که نظارت والدین در آن شرایط کاهش می یابد.در برخی موقعیت ها که کودک به دلیل اعتماد به نفس پایین، یا شرم و رودربایستی قادر نیست ماجرا را افشاء نماید و در مواردی که مهاجم می تواند کودک را برای ممانعت از افشاگری تهدید کننده با شرایطی ایجاد کند که والدین گفته های کودک را باور نکنند و نیز مواقعی که والدین از فرزندشان غافلند و مهاجم از این غفلت آگاه است، آزارجنسی ادامه می یابد.
برخی مطالعات نشان داده اند که ۸۰ درصد موارد کودک آزاری در چنین موقعیت هایی اتفاق می افتند. در مواردی که کودک آزاری، توسط افراد غریبه اتفاق می افتد، کودک آزار، به دلیل در اختیار نداشتن این شرایط، مجبور به فریب و یا ربودن کودک با تهدید و انتقال او به مکانی مناسب است که اغلب دشوار بوده و احتمال وقوع آن کمتر است.

در برخی موقعیت ها که کودک به دلیل اعتماد به نفس پایین، یا شرم و رودربایستی قادر نیست ماجرا را افشاء نماید و در مواردی که مهاجم می تواند کودک را برای ممانعت از افشاگری تهدید کننده با شرایطی ایجاد کند که والدین گفته های کودک را باور نکنند و نیز مواقعی که والدین از فرزندشان غافلند و مهاجم از این غفلت آگاه است، آزارجنسی ادامه می یابد.
هم چنین بچه ای که یکی دو بار در چنین رابطه های پنهانی، لذت را احساس کند، به شدت جذب می شود و مغزش به او فرمان ایست و خطا نمی دهد؛ چون مغزش می گوید چطور کاری که لذت بخش است می تواند بد باشد؟ به ویژه دختر بچه ها؛ چون دختر بچه ها به شدت مجذوب چنین لمس ها و رابطه ها می شوند و ترک دادن شان بسیار دشوار است.
گزارش ها حکایت از این دارد که برخی از بچه ها، روزها و هفته ها و حتی سال ها با پسر همسایه یا پسرخاله، پسردایی، پسرعمه ، مرد همسایه و ... رابطه پنهانی داشته اند و از این کار لذت می برده اند و والدین هم بی خبر بوده اند!! بچه ها فقط زمانی شاکی می شوند و به والدینشان اطلاع می دهند که این رابطه به صورت تجاوز و خشونت و همراه با درد و وحشت باشد. ولی اگر متجاوز فقط بچه را نوازش کند و نقاط حساس بدنش را تحریک کند در این صورت معمولا بچه لذت می برد و اعتراض نمی کند.
به طور کلی مهاجمین از طریق راه های ذیل، مانع افشاگری می شوند:

2- سرزنش کودک و انداختن مسئولیت آزار به دوش کودک.
 ٣- ترساندن کودک از واکنش احتمالی اطرافیان.
 ۴- تهدید کردن.
 ۵- طبیعی جلوه دادن این رفتارها
 ۶- لذت بخش کردن این رابطه برای کودک.
شایان ذکر است که محبت کافی والدین به کودکان و تقویت مهارت های جرأت داشتن و نه گفتن درکودکان و افزایش اعتماد به نفس، سبب می شود تا آنان خود را در برابر این خطر محافظت نمایند.