روش های انتقاد موثر از دیگران (بخش دوم)

جلب‌ توجه دیگران  یکی انگیزه اصلی انسان ها در انجام انتقاد نسبت به افراد است .
 

چکیده : هر آدمی در زمان زندگی خود ممکن است بارها توسط دیگران مورد ارزیابی قرار گیرد. انتقاد از دیگران در صورتیکه هوشمندانه انجام شود آثار بسیار ارزنده ایی خواهد داشت، درغیر این صورت ممکن است با واکنش های منفی مختلف مواجه شود.

تعداد کلمات 1416 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

 

انتقاد از کسی در غیاب او
این کار ضمن کوتاه‌کردن دست منتقد از یافتن شواهد بیشتر، فرصت دفاع را از فرد نقدشونده خواهد گرفت. در ضمن، با مطلع‌شدن دیگران، و یک‌کلاغ چهل‌کلاغ‌کردن، ممکن است آبروی او و اعتبار خودتان در معرض خطر قرار بگیرد. یکی از نمونه‌های بسیار ویرانگری که در این زمینه مشاهده کرده‌ام، انتقاد از کسی است که یا نمی‌خواهیم یا نمی‌توانیم با او روبه‌رو شویم؛ درعوض، عملکرد نامطلوب او را به همسر، فرزند یا دیگر آشنایان او منتقل می‌کنیم.
 
انتقاد با نگاهِ «مشت، نمونه‌ی خروار»
در چنین شرایطی، شعار ما این است: «سالی که نکوست، از بهارش پیداست.» انیشتین دیرتر از حد معمول زبان باز کرد؛ نیوتن ازبس ضعیف و لاغر بود، کسی تصور نمی‌کرد او زنده بماند. اما گذشت زمان، شرایط را به‌شکل دیگری رقم زد. بی‌گمان، هرکس درمورد انیشتین و نیوتن براساس وضع کودکی‌شان قضاوت کرده بود، بعدها از پیش‌گویی خود شرمنده و مجبور به پذیرش اشتباهش شده بود.
 
ذوق کسی را کور کردن
فرض کنید دوست شما پس از سال‌ها مستأجری، با هزارویک قرض و قسط، توانسته از اجاره‌نشینی خلاص شود. حالِ دوست شما شاید مثل دونده‌ی دوِ ماراتن باشد. به این فکر کنید که در مراسم چشم‌روشنی، درعوض عرض تبریک، این بیت را برای او بخوانید: هرکه آمد عمارت نو ساخت / رفت و منزل به دیگری پرداخت!
 
بلعیدن انتقاد
فرض کنید رفتار کسی شما را آزرده است. تلاش برای انکار یا توجیه واکنش او شاید به‌قیمت ارسال ناموفق پیام شما تمام شود. شاید انتظار داشته باشید طرف مقابل، با مشاهده‌ی واکنش غیرصریح شما، خود متوجه رفتار ناپسندیده‌اش بشود و از شما عذرخواهی و دلجویی کند. آن وقت، پس از گذشت چند وقت ممکن است فکر کنید طرف مقابل، خودش را به نفهمی و پررویی زده است، و بار گناه او را سنگین‌تر کنید. درنهایت نیز، به او واکنش درشت‌تری نشان دهید، درصورتی‌که بعدها ممکن است متوجه شوید حق با شما نبوده است.
 

 گاهی اوقات اگر دقیق‌تر بررسی کنیم، متوجه می‌شویم انتقادات ما، میوه‌های درخت آفت‌زده‌ای هستند که در کمبودها و کج‌اندیشی‌های‌مان ریشه دوانده است. در این گونه موارد، اظهارنظر ما لباس خیرخواهی و انتقاد می‌پوشد، اما واقعیت چیز دیگری است.
 
فرافکنی
نسبت‌دادن عیب خود به کسی
 
محک‌زدن
آزمودن کسی و مشاهده‌ی واکنش او
 
مرکز کنترل درونی
انتقاد از وضع موجود برای تبرئه‌ی خود
 
برتری‌جویی و انحصارطلبی
برای ماندن در اوج، درعوضِ تلاش بیشتر، تصمیم می‌گیریم دیگران را از عرش به فرش بیاوریم.
 
ترس از ناقص و ناکافی‌بودن
معمولا کسی که خود را به‌اندازه‌ی ‌ازم کامل نمی‌بیند، شروع به برشماری نقائص دیگران می‌کند تا وجدان خود را تسلی دهد که دیگران هم کامل نیستند.
 
انتقام‌جویی و شماتت
گاهی اوقات می‌خواهیم حال کسی را بگیریم، اما دستاویزی نداریم. شاید ناگاه فرازونشیب زندگی فرصتی به ما بدهد تا ناتوانی و بی‌کفایتی او را به‌رُخش بکشیم. حتی شاید بعدها گذشته‌ی نامطلوبش را مثل چماقی بر سرش بکوبیم.
 
جلب‌توجه دیگران
این انگیزه بیش از تصور ما در انتقادات‌مان متداول است. معمولا دیگران به شخص معترض و منتقد به‌چشم فردی کاربلد و تیزبین نگاه می‌کنند. یافتن عیب یک چیز است و شهامت فاش‌کردن آن چیز دیگری. این‌طور نیست که هرکسی جسارت نقدکردن داشته باشد. بااین‌اوصاف، چه چیزی بهتر از نق‌زدن می‌تواند به‌سرعت و به‌سادگی، نیاز ما به دیده‌شدن را برطرف کند؟
 امروزه شبکه‌های اجتماعی چنین فرصتی را برای ما فراهم کرده‌اند. چون هویت ما لزوما مشخص نیست، پس دیگر برای حرف خود نیاز به جسارت نداریم. حال با خیال راحت، تا می‌توانیم فقط دنبال عیوب این‌وآن می‌گردیم. اما آیا واقعا دیده‌شدن ما، به‌قیمت تخریب دیگران و ایجاد تشنج و برهم‌زدن نظم عمومی، موجه و مقبول است؟
 

شاید هرچه بدوزید و بشکافید، متوجه نشوید چرا دیگران در برابر انتقادات شما واکنش نامطلوب نشان می‌دهند؟ مگر هدف شما غیر از این است که راهنمایی‌شان کنید؟ مسلما هیچ‌کس دوست ندارد پس از انتقاد از کسی، با چنین واکنش‌هایی روبه‌رو شود:
 طردشدن
خردشدن شخصیت
تهدیدشدن به سوءقصد
مقابله‌به‌مثل ازسوی فرد نقدشونده
محرومیت از فعالیت، قطع حقوق، تعلیقِ تحصیل، حبس، اخراج از شغل، کیفر و…
و…

این مدل انتقاد برای موقعیت‌های نوع اول و دوم مناسب است. موقعیت نوع سوم که تنش و چالش بیشتری دارد، توانمندی بیشتری در حوزه‌ی مهارت‌های ارتباطی می‌طلبد که در این مقاله، مجال توضیح مفصل درباره‌ی آن مهیا نیست.
در صورت امکان، با کسب اجازه و با بررسی موقعیت خود و طرف مقابل و ترجیحا در خلوت و دور از دید دیگران اقدام کنید. پیش از هر گونه صحبتی، ابتدا برای کسب آگاهیِ بیشتر سؤال کنید. در این مرحله بیش از هر
چیز، به پاسخ پرسش‌های‌تان گوش دهید. بسیاری از انتقادهای ما، پیش از سه مرحله‌ی قبل، از همین‌جا آغاز می‌شود. درعوضِ پرس‌وجوی بیشتر، قضاوت زودهنگام خود را مثل گلوله به‌سوی فرد نقدشونده شلیک می‌کنیم. جنگ آغاز می‌شود!
 
اگر باز ابهام برطرف نشد، بگویید درمورد فلان چیز یا فلان کار صحبت کوتاهی دارید. بدون روده‌درازی و پرگویی، ابتدا محاسن آن کار را بیان کنید و بعد بگویید: «اما به‌نظر من اگر به چند نکته‌ی دیگر توجه می‌شد، شاید کیفیت کار بسیار بالا می‌رفت… .» فرایند انتقاد ممکن است همین‌جا تمام شود، اما اگر قصد دارید پیامدهای نقص موجود و راهکار مقابله با آن را نیز گوشزد کنید، توجه به نکات زیر ضروری خواهد بود.
 

از او بپرسید آیا مایل به شنیدن ادامه‌ی صحبت‌های شما هست یا خیر. تأییدگرفتن معجزه می‌کند. اگر طرف مقابل پاسخ مثبت دهد، شما امنیت خاطر و اعتمادبه‌نفس بیشتری برای انتقاد خواهید داشت. درضمن، این کار باعث می‌شود برای چند لحظه هم که شده، گفت‌وگو را به طرف مقابل واگذار کنید. در این صورت، میان شما تبادل‌نظری پویا شکل خواهد گرفت. دیگر، کسی گوینده و آن یکی شنونده‌ی صِرف نخواهد بود. اگر پاسخ منفی بدهد، پیشاپیش از خسته‌کردن خود و کلافگی او جلوگیری کرده‌اید.
 

پیشنهاد می‌کنیم جملات خود را با عبارت «من فکر می‌کنم…» آغاز کنید. تاحدامکان از جملات خطابی که با «تو» و «شما» شروع می‌شود، پرهیز کنید. همچنین غالبا استفاده از کلماتی مثل باید، نباید، چرا (با لحن سرزنشگر، به‌شکل بازجویی و…) پیامد چندان خوشایندی نخواهد داشت.
 قبل از اینکه برای حل مسئله پیشنهاد بدهید، ابتدا فقط به اصل موضوع اشاره کنید. مثلا به‌جای اینکه بگویید «تعدادی لیوان یک‌بارمصرف بگذارید تا مهمانان از آب سردکن آب بنوشند»، کافی است اشاره کنید: «مهمان‌ها تشنه بودند و رفتند سمت آب سردکن. دنبال لیوان می‌گشتند، اما پیدا نکردند.» در این شرایط، به‌احتمال‌زیاد طرف مقابل نه‌تنها در این نکته، بلکه چه‌بسا در کل فرایند پذیرایی بازنگری کند.

اگر واکنش‌ها و پیامدها را نیز به او بگویید، اثرگذاری انتقاد شما بیشتر خواهد بود. مثلا بگویید: «به‌نظرم این مسئله باعث شده بود برخی مهمانان با لحنی تمسخرآمیز درباره‌ی کیفیت مراسم گفت‌وگو کنند» یا بگویید: «گویا مهمان‌ها از این وضعیت ناراحت بودند، چون چهره‌ها‌ی‌شان اخمو و عبوس به‌نظر می‌رسید. اگر فکر می‌کنید کمکی از من ساخته است، در خدمتم. اگر هیچ کاری نتوانم بکنم، دست‌کم شاید بتوانم چند پیشنهاد بدهم.» 
احتمالا اگر به این شکل انتقاد کنید، حرف‌تان اثرگذاری بیشتری خواهد داشت و مخاطب متوجه می‌شود کاستی‌هایی در فرایند پذیرایی‌اش وجود دارد. حال اوست که باید تصمیم بگیرد آیا برای حل این مسئله می‌خواهد کاری بکند یا نه؟ همچنین می‌تواند در صورت تمایل، از شما کمک بگیرد. دیگر لازم نیست نبریده و ندوخته وسط گود بپرید و اظهارنظر کنید. نهایتا اگر برای دریافت کمک به‌سوی شما بیاید، هم برای خودش مفید خواهد بود و هم احترام شما را بیشتر خواهد کرد.
 

بعضی‌ وقت‌ها ممکن است از برخی جهات، منتقد نسبت‌به نقدشونده، مرتبه‌ی بالاتری داشته باشد، مثل دبیری که ‌می‌خواهد از دانش‌آموز خود انتقاد کند. به‌طورکلی اگر در جایگاه بالاتری بودید، باز هم روش فوق جواب می‌دهد. لازم نیست با فرد مقابل خود با لحن «خواهشی» صحبت کنید؛ کافی است فرمایشی و مؤاخذه‌گرانه برخورد نکنید.
انتخاب با شماست. می‌توانید کاری کنید که از شما وحشت کنند، به‌طوری‌که اگر کسی به تعهدات خود عمل نکرد، تشویش خاطر داشته باشد. گزینه‌ی دیگر، همدلی و درک افراد است، طوری که فرد خاطی عذاب‌وجدان داشته باشد که چرا با وجود ارتباط با فرد بزرگواری مثل شما، از زیر بار مسئولیت‌های خود شانه خالی کرده است

منبع : سایت چطور