کارکرد حجاب و عفاف در روابط با دیگران (بخش دوم)

چکیده: همانطور که بیان شد، حجاب و عفاف به عنوان دو مسئله مهم، در آموزه¬های اسلامی بر آن¬ها تأکید شده است. در این بخش به بیان کارکردهای آن در روان انسان و نیز بستر جامعه می پردازیم. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 1984/ تخمین زمان مطالعه 10 دقیقه 

قوانین و احکام اسلامی هریک با توجه به اهدافی خاص تشریع و بیان شده اند که سعادت اخروی و دنیوی فرد و جامعه را در پی دارند. معرفی و تبیین کارکردها و ارزشهای این قوانین برای افراد جامعه،‌ گرایش بیشتر برای عمل به این قوانین با میل باطنی برای افراد و همچنین منافع کارکردی ثمربخشی را برای جامعه به همراه خواهد داشت.
باتوجه به فلسفه و چرایی قانون عفاف و حجاب در دین مبین اسلام و اینکه نظام ارزشی و اعتقادی اسلام سعادت اخروی و دنیوی فردی و اجتماعی را در وضع قوانین خود مدنظر داشته،‌ این قانون منافع و کارکردهای ثمربخشی را برای فرد و جامعه اسلامی به همراه دارد. تبیین و معرفی این کارکردها و فواید ارزشی و فرهنگی آن برای جامعه امروز به ترویج این قانون الهی و نهادینه شدن آن یاری رسانده و زنان و دختران جامعه امروز را ترغیب می ­نماید.
 طرح این مباحث از جمله راهکارهایی است که از یکسو در مسیر برنامه و اقدام فرهنگی برای جلب نظر و علاقه زنان و دختران جامعه به رعایت و حفظ عفاف و حجاب و پاسخگویی به سوالات و شبهاتی که در این زمینه مطرح می­شود قابل تعریف است و از سوی دیگر می­تواند راهکاری برای مبارزه با جنگ نرم و تهاجم فرهنگی دشمن قلمداد شود. در ادامه به کارکردها و منافعی که رعایت عفاف و حجاب برای فرد و جامعه به همراه دارد،‌ اشاره می نماییم.

حجاب بدین لحاظ که به ارزش­های زن مسلمان و شخصیت او توجه می ­نماید،‌ با نهادینه شدن این رفتار دینی که منجر به سلامت نفس او و نیز بروز رفتار عفیفانه می­شود،‌ از وی شخصیتی والا و برجسته در جامعه نمایان می­سازد که نشان دهنده شخصیت «زن مسلمان» است.

 زن مسلمان در عین حال که به دنبال استفاده از توانایی ها و قابلیت­های خدادادی و فطری خود و رسیدن به موفقیت در جامعه و ایفای نقش­های اجتماعی است،‌ حیطه و مرزهای وجودی شخصی خود را حفظ می­ نماید. این رفتار، زن مسلمان را از جایگاهی خاص و حائز احترام برخوردار می­نماید،‌ جایگاهی که او را از ابزاری برای رسیدن برخی افراد سودجو به مطامع خود،‌ به فردی برجسته و مفید و دارای ارزش­ها،‌ فضائل و ملکات نفسانی و اخلاقی تبدیل می­نماید.

در مکتب قرآن، علاوه بر بهداشت جسمى (که در دنیا مطرح است) یک نوع بهداشت روحى و روانى هم وجود دارد که چنانچه مراعات نشود، روح مسموم مى‏شود، و آثار خطرناکى را در پى دارد که از مسمومیت جسمى به مراتب خطرناک‏تر است. در برخى آیات، به رعایت این نوع از بهداشت توصیه شده است.[1]

قرآن، در آیه 53 سوره احزاب در مورد روبرو شدن و صحبت کردن با زنان پیامبر مى‏فرماید:«... وَ إِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتعًا فَسَلُوهُنَّ مِن وَرَآءِ حِجَابٍ ذَ لِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ ...؛ و هنگامى‏ که چیزى [از وسایل زندگى را به عنوان عاریت‏] از آنان [/ همسران پیامبر] مى‏خواهید، از پشت پرده بخواهید. این کار، براى پاکى دلهاى شما و آنها بهتر است.»

 

زنان با رعایت عفت و حجاب اسلامی،‌ علاوه بر ایجاد فضای امنیت اجتماعی به رشد فضایل اخلاقی و ارزشی افراد جامعه نیز کمک می نمایند. چرا که هر چقدر افراد جامعه به نیروی تقوا و پاکدامنی مجهز باشند،‌ امکان کنترل افراد بر امیال و خواهش ­های نفسانی خود بیشتر شده و زمینه تربیت اخلاقی و دینی بیشتر می­شود. علاوه بر اینکه زنان در این مسیر خود را به کمال و تعالی می رساند.

 امام على (علیه السّلام) فرموده اند: «پوشیده و محفوظ داشتن زن مایه آسایش بیشتر و دوام زیبایى اوست.»[2]

قرآن کریم در این زمینه، زنان و مردن را با هم مورد خطاب قرار می­دهد و می فرماید: «به مردان مؤمن بگو تا چشمان خود را از نگاه ناروا بپوشانند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند، که این بر پاکیزگی جسم و جان ایشان، بهتر است» (نور/ 30)

همچنین می فرماید: «به زنان و دختران خود و به زنان مؤمن بگو که خویشتن را با چادرهای خود بپوشانند که این کار برای آن است که آنها به عفّت شناخته شوند تا از تعرّض و جسارت، آزار نکشند (در امنیّت کامل باشند)؛ خداوند در حقّ خلق، آمرزنده و مهربان است.»)احزاب/ 59)

توجه به عفت عمومی زمینه ساز تقویت ارزش­های اخلاقی همچون حیا، غیرت و حمیت برای زن و مرد می­شود. آن­چنان که یکی از مواردی که در روایات اسلامی در خصوص غیرت ورزی به آن توصیه شده،‌ غیرت ناموسی است. در روایتی بیان شده است فرشتگان مردی را که در مورد رفتار ناصحیح و غیرمجاز جنسی همسرش بی تفاوت باشد، «بی غیرت» می نامند. این شخص مورد غضب و بیزاری خداوند است، او بوی بهشت را نمی‌شنود و سرنوشت او عذاب دوزخی است که برای او فراهم گردیده است[3]؛چراکه از منظر اسلام، غیرت امری فطری و لازمه حیات و زندگی اجتماعی انسان است.»[4]

استاد شهید مطهری (ره) نیز بر اساس کلام حضرت علی(علیه السلام)‌ که می فرمایند: «انسان شریف و غیور، ‌هرگز زنا نمی کند.»[5] غیرت را شرافت و حساسیت انسانی نسبت به پاکی و طهارت جامعه دانسته و بر این اساس غیرت را امری فطری تلقی نموده و کنار نهادن آن را به بهانه مبارزه با خودخواهی، همانند ریشه کن کردن امری فطری چون علاقه به فرزند و یا حس ترحم و عاطفه شمرده و آن را یک احساس عالی بشری می داند.[6]

به خوبی آشکار است که تقویت درست و اخلاقی ارزش­های اخلاقی و توجه به عفت و حیا و غیرت، ‌از ثمرات مهمی برای اجتماع و نهادهای اساسی آن همچون «خانواده» برخوردار است؛ چرا که توجه و مراقبت درست و ارزشمند از ناموس،‌ با نگاه درست تربیتی بنیان­های خانواده را حفظ نموده و از آسیب­های جامعه امروز که ناشی از روابط نامناسب و بی بند و باری است، زنان و دختران را مصون می دارد.

علاوه براین با ایجاد فضای اعتماد بیشتر بین زن و شوهر در خانواده و نیز آرمش روانی زوجین برای همزیستی مطلوب،‌ کانون این نهاد مهم اجتماعی را گرم تر نموده و موجب می ­شود کارکردهای ارزشمند آن همچون تربیت فرزند بهتر صورت گیرد و سعادت دنیوی و اخروی در سایه این نهاد ارزشمند محقق شود.

بنابراین، پوشش اسلامی به منزله یک حفاظ ظاهری و باطنی در برابر افراد نامحرم، قلمداد می شود که مصونیت اخلاقی، خانوادگی و پیوند عمیق میان حجاب ظاهری و بازداری باطنی و از همه مهمّ تر امنیّت اجتماعی را فراهم می­سازد و پیشینه آن به اندازه تاریخ آفرینش انسان است؛ چراکه پوشش و لباس هر بشری، پرچم کشور وجود اوست. پرچمی که وی بر خانه وجودش نصب کرده است و با آن اعلام می دارد که از کدام فرهنگ تبعیّت می کند.[7]

اسلام در عین حال که به حجاب و عفاف زنان جامعه توجه جدی و حساسیت خاص دارد،‌ مانع از حضور آنان در عرصه های مختلف اجتماعی همچون آموزش و تحصیل، ‌اشتغال و عرصه های مدیریتی و سیاسی نشده است. به همین دلیل در قانون اساسی این حقوق برای زنان همچون مردان در نظر گرفته شده است. همچنین با توجه به هزینه ای که دولت برای آموزش زنان هزینه می­نماید و در حال حاضر در جمهوری اسلامی زنان به میزان بالایی در تحصیلات عالیه تحصیل نموده و مدارک علمی و تحصص های دانشگاهی و شغلی را کسب می­نمایند،‌ می­توان از این ظرفیت عظیم در راستای پیشرفت اقتصادی کشور بهره برد.

مقام معظم رهبری در مورد دیدگاه اسلامی در این زمینه می فرمایند: «عرصه‌ی فعّالیت­های اجتماعی اعم از فعّالیت اقتصادی، فعّالیت سیاسی، فعّالیت اجتماعی به معنای خاص، فعالیت علمی، درس خواندن، درس گفتن، تلاش کردن در راه خدا، مجاهدت کردن و همه‌ی میدانهای زندگی در صحن جامعه. در این‌جا هم میان مرد و زن در اجازه‌ی فعّالیت­های متنوّع در همه‌ی میدان­ها، هیچ تفاوتی از نظر اسلام نیست. اگر کسی بگوید مرد می‌تواند درس بخواند، زن نمی‌تواند؛ مرد می‌تواند درس بگوید، زن نمی‌تواند؛ مرد می‌تواند فعالیت اقتصادی انجام دهد، زن نمی‌تواند؛ مرد می‌تواند فعّالیت سیاسی کند، زن نمی‌تواند، منطق اسلام را بیان نکرده و بر خلاف سخن اسلام حرف زده است. از نظر اسلام، در همه‌ی این فعّالیت­های مربوط به جامعه‌ی بشری و فعّالیتهای زندگی، زن و مرد دارای اجازه‌ی مشترک و همسان هستند.»[8] اما حضور در این عرصه ها مشروط به رعایت عفاف و حجاب است: «به شرط رعایت عفّت و عفاف و عدم اختلاط و امتزاج زن و مرد، در جامعه‌ی اسلامی میدان برای زن و مرد باز است.»[9]
 در واقع این موضوع نیازمند برنامه ریزی درست بر مبنای تعالیم دینی و رعایت و حفظ عفاف و حجاب که زیبنده زن مسلمان و تربیتن دینی او است،‌ می باشد. مسئله ای که موجب می شود زن در عین حفظ حریم شخصی و خانوادگی خود‌،‌ در اجتماع حضوری فعال داشته و توانمندی­های خود را به فعلیت برساند و به تعالی جامعه خود نیز یاری رساند. این هدف والا در سایه نهادینه شدن حجاب و عفاف و ارزشهای دینی واخلاقی مجقق می­شود.
دراین رابطه حدود و فرامینی که قرآن کریم و رایات اسلامی در مورد حضور زنان بیان نموده اند نیز بیانگر رفتاری است که عفیفانه نبوده و موجب برانگیختن فساد در جامعه می شود. چنانکه قرآن از این نوع رفتار تعبیر به رفتار «دوران جاهلیت» نموده است: «(ای همسران پیامبر)درخانه های خود بمانید، وهمچون دوران جاهلیت نخستین (درمیان مردم) ظاهر نشوید.» (احزاب/33) این آیه خطاب به زنان پیامبر(ص)است، اما طبق نظر مفسرین عمومیت دارد و شامل همه زنان می شود. در این آیه «تبرج» به معنای ظاهرشدن در برابر مردم است و منظوراز «جاهلیت اولی» جاهلیت قبل از بعثت پیامبر اکرم (ص) است که درآن عصر، وضعیت پوشش زنان، عفیفانه نبوده است.
 

از آنچه در این تحقیق گزارش گردید این نتیجه حاصل می­شود که حجاب و عفاف به عنوان دو مقوله­ی مهم و اساسی لازم و ملزوم یکدیگرند. زنان در صورتی می­توانند آزادانه و با امنیت کامل به فعالیت­های علمی، فرهنگی ، اجتماعی، اقتصادی و ... بپردازند که از آزار و اذیت مغرضان و مفسدان در امان باشند و این مهم جز با رعایت عفاف و حجاب مورد تأکید اسلام محقق نخواهد شد.