ترس کودکان، برهم زننده آرامش روانی آنهاست.
چکیده: ازجمله مشکلاتی که ممکن است والدین در مسیر تربیت کودک خود با آن برخورد کنند، ترس‌های کودک است. ترس، سبب بر هم خوردن آرامش روانی کودک شده و بالطبع، این ناآرامی به والدین نیز سرایت خواهد کرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد علل، پیشگیری و درمان این قبیل ترس‌ها، مطالعه این مقاله به شما پیشنهاد می‌گردد.

تعدداد کلمات 1283 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

حسین ابراهیمی تهرانی

مقدمه

در انسان، هیجانات گوناگونی وجود دارد. یکی از انواع این هیجانات، ترس نامیده می‌شود. برخی روانشناسان، ترس را به‌عنوان علت اصلی اختلالات عصبی شناخته‌اند. اما نکته مهم این است که ترس، همیشه به وجود آورنده مشکلات و ناراحتی‌ها نیست. بلکه وجود مقداری از آن برای زندگی فرد لازم و حیاتی است. وجود ترس در انسان، سبب اهمیت دادن به مسائل مختلف زندگی و انجام به‌موقع آن می‌شود. امیرالمومنین(ع) فرمودند: «کم من خائف وفد بخوفه علی قرارة الامن»[1]. چه‌بسا فرد ترسانی که ترس او، او را در سرمنزل ایمنی مستقر می‌سازد.
اما همان‌طور که وجود ترس تا میزان مشخصی برای افراد لازم و ضروری است، وجود خارج‌ازاندازه آن برای سلامتی روحی و روانی انسان مضر است و فرد باید به دنبال درمان باشد. کودکان هم از این قاعده مستثنا نیستند و چه‌بسا به علت عدم آگاهی‌های کافی از قوانین طبیعی، ترس‌های به‌مراتب بیشتری نسبت به بزرگ‌سالان داشته باشند.


ترس چیست؟

ترس، احساسی است که در برابر چیزی که خطرناک شمرده می‌شود، پدید می‌آید[2].
در روانشناسی، به هر وضعیتی که به بروز تغییراتی در محیط بیرونی یا درونی فرد منجر شده و او ناچار شود برای بازگشت به حالت تعادل پیشین خود انرژی صرف کند، «استرس» می‌گویند. وقتی‌که این استرس، حالت فراگیر پیدا کند به‌طوری‌که تمام حالت وجود فرد و فکر او را دربربگیرد، در صورت داشتن منبع مشخص که بر اساس آن فرد بداند علت تنش او چیست، «ترس» نامیده می‌شود و درصورتی‌که فرد علت دل‌شوره و تشویش خود را نداند، به آن «اضطراب» گفته می‌شود.


علل ترس کودک

دانستیم که ترس کودک حتماً علتی دارد، ما در اینجا چند علت اصلی را بیان می‌کنیم:
1- نقص در شناخت:
گفته شد، وقتی کودک از قوانین جهان بی‌اطلاع است و یا با آن نامأنوس است، همین می‌تواند علتی برای ترس‌های او باشد. به‌طور مثال، وقتی کودک از محیط تاریک می‌ترسد، به علت آن است که فکر می‌کند تفاوتی نامأنوس و وحشتناکی در محیط ایجادشده است. لذا والدین باید بابیان ملایم، او را از این وضعیت آگاه نمایند.
در مورد بزرگ‌سالان نیز این مسئله متصور است. امام هادی(ع) به عیادت یکی از یاران رفتند و او را مشاهده کردند که پیوسته گریه می‌کند و از ترس مرگ بیتابی می‌کند. امام به او فرمودند: «عبدَالله! تخاف من الموت لانک لاتعرفه»[3] بنده خدا! تو از مرگ می‌ترسی به خاطر آنکه حقیقت مرگ را نمی‌شناسی. سپس امام حقیقت مرگ را به حمامی تمیز تشبیه نمودند که انسان آلوده وارد آن می‌شود و او را از هرگونه غم و اندوه شستشو می‌دهد و به سرور و شادمانی می‌رساند.
2- شوخی نابجا:
گاهی انجام شوخی نابجا با کودک، سبب می‌شود که او تا مدت‌ها از چیزی بترسد. مثلاً زمانی که او در لبه‌بلندی قرار دارد، او را به سمت جلو هول می‌دهند و این سبب ترس او از بلندی می‌شود.
3- تلقین نابجا:
گاهی کودک را تهدید به چیزی می‌کنند که واقعیت ندارد. مثلاً به کودک می‌گویند: «اگر از در خانه بیرون بروی، دزد تو را می‌برد» همین باعث می‌شود که کودک نسبت به محیط بیرون احساس ترس داشته باشد و این ترس، سال‌های سال و یا تا آخر عمر در لایه‌های زیرین روان او جا خوش کند.
4- حضور در مباحث نامربوط:
گاهی بحثی بین بزرگ‌ترها درباره موضوعی مانند جن، دزد و دشمن و ... مطرح است که با روحیات کودک سازگار نیست. همین سبب می‌شود فکر او درگیر آن مسئله شده و تا مدت‌ها نسبت به آن حساس شود.
5- اعتمادبه‌نفس پائین:
والدین باید در جهت اعتلای اعتمادبه‌نفس کودک خود گام بردارند. اگر کودکی دارای اعتمادبه‌نفس بالایی باشد، ممکن است بسیاری از ترس‌های ناچیز برای او اتفاق نیفتد.
6- مشاهده الگوی نامناسب:
گاهی برخورد نامناسب دیگران نسبت به موضوع یا موجودی، سبب ایجاد ترس در کودک می‌شود. مثلاً با دیدن اینکه برادرش از تاریکی می‌ترسد، این سبب می‌شود تا او نیز از تاریکی بترسد.


راه‌های پیشگیری از ترس کودکان

1- ارائه الگوی صحیح:
اگر افرادی که با کودک در ارتباط هستند، ترس‌های غیرمنطقی خود را برای خود حل کرده باشند، این ترس به کودک منتقل نمی‌شود. مثلاً اگر مادر خانواده با مشکل ترس از سوسک، کنار بیاید، این ترس به کودک منتقل نمی‌شود.
2- دادن اطلاعات مفید به کودک:
قبل از مواجهه با موجود یا رویدادی که احتمال می‌دهید برای کودک ترسی ایجاد کند، باید به او اطلاعاتی بدهید تا در زمان مواجهه با آن، دچار ترس نشود. مثلاً، قبل از آنکه کودک بخواهد مدرسه برود، چند مرتبه او را به بهانه‌های مختلف مانند ثبت‌نام و یا تهیه لباس فرم و ... به مدرسه ببرید تا با محیط آنجا آشنا شود.
3- برخورد متناسب با سن کودک:
در صحبت‌ها، شوخی‌ها، بحث‌ها و یا حتی دیدن برنامه‌های تلویزیونی باید سن کودک مراعات شده و از حضور او در بحث‌های نامتناسب، جلوگیری کرد.
4- تجدیدنظر در روش تربیتی:
اگر والدین با تهدیدهای نامناسب، کودک را از مسائل مختلف منع می‌کردند، باید در روش خود تجدیدنظر کنند. همچنین باید برخوردهایی که اعتمادبه‌نفس کودک را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، خودداری کنند.
 

درمان ترس کودک

برای مقابله و درمان ترس کودک، روش‌های علمی مختلفی وجود دارد که به بیان دو نمونه از مشهورترین آن می‌پردازیم:

روش حساسیت‌زدایی منظم:

فرض کنید کودک شما از گربه می‌ترسد. حتی از دیدن عکس آن هراس دارد. برای درمان حالت فوق، باید فهرستی منظم و تدریجی تهیه کنید که کودک شما به‌آرامی و درنهایت با گربه روبرو شود. از مواردی که ترسی ندارد یا ترس بسیار پائینی دارد، شروع می‌کنیم.
1- از کشیدن عکس گربه شروع می‌کنیم(کمترین ایجاد ترس برای کودک)
2-نشان دادن عکس گربه نقاشی شده
3-نشان دادن عکس گربه واقعی
4-نگاه کردن به فیلم گربه
5- تهیه عروسک گربه و نشان دادن به کودک
6-تماشای گربه از پشت پنجره
7-نگاه کردن به گربه در حیاط
8-نزدیک شدن به گربه
9-غذا دادن به گربه
10-لمس گربه
نکته: بهتر است برای کسب نتیجه بهتر در این مراحل، پس از موفقیت در هر مرحله، کودک را تشویق نمایید[4].

روش مواجهه:

در این روش، کودک را با آنچه از آن می‌ترسد، مواجه می‌کنیم. امام علی (ع) فرمودند: «اذا هبت امرا فقع فیه فان شدةَ تَوَقیهِ  اعظمُ مما تخافُ منه»[5] هنگامی‌که از امری ترسیدی، خودت را در آن بینداز. پس همانا شدت و سختی نگه‌داری خود، بزرگ‌تر از چیزی است که از آن می‌ترسی.
در این روش، باید کودک را در فواصل زمانی مختلف و در مدت‌زمانی معین، در معرض آنچه می‌ترسد و برای او بی‌خطر است قرار داد. مثلاً کودکی که شنا کردن را به‌خوبی بلد است و در مکان‌های کم‌عمق به‌خوبی شنا می‌کند اما از شنا کردن در مکان‌های با عمق بالاتر می‌ترسد، درباره او بهتر است چند مرتبه او را درجایی که عمق بیشتری دارد بیندازیم. بار نخست ممکن است ترس زیادی داشته باشد اما دفعات بعد ترس او می‌ریزد[6].


نتیجه‌گیری

بیشتر ترس‌های کودکان ناشی از برخورد نامناسب تربیتی نزدیکان آن‌ها و عدم آگاهی لازم از محیط پیرامون صورت می‌پذیرد. لذا والدین با بکار گرفتن شیوه تربیتی مناسب، می‌توانند کودکانی سالم پرورش دهند.


 
پاورقی:

[1] محمدتقی فلسفی، الحدیث، ج1، تهران: 1379، ص278.

[2] پری-رخ دادستان، روانشناسی مرضی تحولی، ج1،تهران: سمت، 1386، ص61.

[3] محمدبن علی بابویه، معانی الاخبار، قم: جامعه مدرسین، 1403ق، ح9.

[4] حسین امیری، ترسی بود ترسی نبود، قم: موسسه امام خمینی، 1394، ص34.

[5] نهج البلاغه، ص501.

[6] حسین امیری، ترسی بود ترسی نبود، قم: موسسه امام خمینی، 1394، ص 35.

 
 

منابع
فلسفی، محمدتقی ، الحدیث، ج1، تهران: 1379.
دادستان، پری­رخ، روانشناسی مرضی تحولی، ج1،تهران: سمت، 1386.
معانی الاخبار، محمدبن علی بابویه، قم: جامعه مدرسین، 1403ق.
امیری، حسین، ترسی بود ترسی نبود، قم: موسسه امام خمینی، 1394.
فیض الاسلام، سید علی نقی، نهج البلاغه، قم: فقیه، 1379.

بیشتر بخوانید:
درمان ترس در کودکان
برای از بین بردن ترس کودکان خردسال چه کنیم؟
هراس و ترس در کودکان
ترس‌ها و هراس‌ها در کودکان