وظایف فرزندان نسبت به پدر و مادر (بخش اول)

چکیده: نیکی به والدین، از اصول بسیار مهم اخلاقی است که در قرآن کریم سفارش زیادی بر روی این مساله شده است. قرآن کریم در سیزده مورد، از احترام ونیکی به پدر ومادر یاد نموده است.جالب اینکه در هفت مورد پس از دعوت به یکتایی وشکر خدا، بلافاصله دعوت به احسان به والدین می نماید. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 828 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

والدین دو موجود ارزشمند هستند که به رعایت احترام ونیکی به آنها، در 9 آیه از آیات قرآن کریم سفارش شده و حساب ویژه ای برای آنها باز شده است، به طوری که نیکی به والدین، جزء با ارزش ترین اعمال شمرده شده است. در اهمیت نیکی به والدین همین بس که رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود: «نگاه رافت آمیز وتوام با رحمت به پدر ومادر عبادت است.» واین همه به خاطر این است که والدین تلاش وزحمت زیادی برای رشد جسمی وفکری فرزندان خود متحمل می شوند تا آنها را به بهترین نحو تربیت کنند و باقیات صالحات برای والدین خود باشند و فرزندان نیز با نیکی به آنها موجبات سعادت خود را با رضایت والدین  به دست آورند.احترام به والدین ونیکی به آنها خصوصا احترام به مادر در گشایش زندگی  فرزندان و نزول رحمت الهی به آنها ورفع مشکلاتشان نقش مهم وتاثیر گزاری دارد.نتیجه اینکه والدین در سعادت وشقاوت فرزند در کودکی وبزرگسالی  نقش اساسی ایفا می کنند.

 

«و الأب یقال له‏ وَالِدٌ، و الأمّ‏ وَالِدَةٌ، و یقال لهما وَالِدَانِ‏، قال: رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَ‏»[1]
به پدر والد وبه مادر والده گفته می شود وبه هردوی آنها والدین گفته می شود. چنانکه در آیه شریفه آمده است: خدایا مرا وپدر ومادرم را بیامرز.[2]

پروردگار متعال در آیه 23 سوره مبارکه اسراء به بیان یکى از مصداق هاى روشن نیکى به پدر و مادر پرداخته مى‏فرماید:«هر گاه یکى از آن دو، یا هر دو آنها، نزد تو به سن پیرى و شکستگى برسند (آن چنان که نیازمند به مراقبت دائمى تو باشند  از هر گونه محبت در موردآنها دریغ مدار، و کمترین اهانتى به آنان مکن، حتى سبکترین تعبیر نامؤدبانه یعنى" اف" به آنها مگو (إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبر أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍ‏ ولا تنهرهما وقل لهما قولا کریما)»[3]
«فَلاتَقُلْ لَهُما» درابتدای عبارت شریفه از شیوه سخن گفتن با والدین، «اف» گفتن به آنهارا نهی کرده است.[4] «اف» گفتن از کمترین و بی مقدار ترین موارد آزردن والدین در بیان وگفتار است. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «ادنی العقوق اف ولو علم الله شیئا اهون من اف لنهی عنه.»کمترین اظهار ناراحتی اف است، اگر چیزی کمتر از اف وجود داشت، هرآینه خداوند از آن نهی می فرمود.[5] نهی در آیه وجوب رعایت احترام وسخن گفتن والدین را مطلق بیان کرده، هرچند در قسمت ابتدایی آیه شریفه اشاره به دوران سالخوردگی شده است.
در ادامه آیه شریفه ،عبارت«وَ لا تَنْهَرْهُما» نهی از رنجاندن والدین می کند. انسان باید تلاش کند تا در مقابل کاری که ممکن است از والدین سر بزندکه باعث ناراحتی او می شود، با پدر ومادر درشتی نکند وموجبات آزار آنها رافراهم نیاورد. گاهی والدین ممکن است بر اثر کهولت سن، قادر به دفع آلودگی از خود نباشند، در این موقعیت حساس است که فرزندان باید مراقب باشند با نیش زبان وبه کاربردن کلمات سبک واهانت آمیز باعث آزار و اذیت آنها نشوند وهمان طور که والدین در کودکی، از جان و دل در خدمت فرزندشان بوده ودر رشد وتربیت او کوشیدند، در این زمان هم که والدین به کمک فرزندشان نیاز دارند، نهایت کوشش خود را در نگهداری ومراقبت از آنها به عمل آورد.
بیان شریفه «وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً» در قسمت انتهایی آیه، امر به گفتار کریمانه وبزرگوارانه با والدین می کند. از مهمترین شیوه های برخورد با والدین گفتار کریمانه است، چنانکه مقتضای ادب نیز چنین است. نکته قابل تامل در آیه شریفه اینست که، در احسان به والدین وقول کریمانه ، شرط مقابله نیامده است، یعنی اگر آنان هم با تو کریمانه برخورد نکردند، تو کریمانه سخن بگوی[6].
در روایت آمده است که، «اگر والدین ،فرزند خود را کتک زدند، فرزند بگوید: خدا شما را ببخشد واین همان قول کریم است.»[7].فرزندان باید در همه حال نهایت ادب وعفت را در کلام خود با والدین بکار ببرند که تنها عمل کردن به این دستور الهی، موجبات رضوان الهی وخوشنودی والدین از فرزندرا در پی خواهد داشت.

کلمه«اف» مانند کلمه «آخ» در فارسى، معنای  انزجار را مى‏رساند.[8] «اف» صوتى است که دلالت بر دلتنگى و ناراحتى مى‏کند.[9]
کلمه«نهر» به معناى رنجاندن است که یا با داد زدن به روى کسى انجام مى‏گیرد و یا با درشت حرف زدن.[10]
نویسنده تفسیر صافی در بیان حدیثی از امام صادق (علیه السلام) در مورد شیوه سخن گفتن فرزند با والدین می فرماید: اگر والدین تورا زجر دادند، به آنها اف نگو وآنها را از خود دور مکن و زجر نده حتی اگر تو را زدند و با قول کریم با آنها سخن بگو. واگر تو را زدند به آنها بگو خدا شما را بیامرزد واین همان قول کریم است.[11]