اصول و روش علمی مطالعه

چکیده: افراد در مطالعه کردن عادت‌ها و شیوه‌های خاصی داشته و هرکدام نیز برای شیوه خود دلایلی دارند. برخی نیز با آزمون و خطا، به دنبال پیدا کردن روشی بهتر و ثمربخش‌تر هستند. اما روش صحیح و علمی مطالعه کدام روش است؟ با کدام روش می‌توان نتیجه بهتر و ثمربخش‌تری گرفت؟ با ما همراه شوید.

تعداد کلمات 1339 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

مقدمه

مطالعه، یک فرآیند شرطی و اکتسابی جهت افزایش معلومات است. آنچه مسلم است، این است که بسیاری از مواقع، ما فقط مطلبی را می‌خوانیم ولی مطالعه نمی‌کنیم. زیرا در برابر زمانی که قرار می‌دهیم فقط ثمره‌ای ناچیز عاید ما می‌گردد. درحالی‌که مطالعه، فعالیتی سودبخش و پرفایده است. اما این ثمرات در صورتی است که این مطالعه به نحو صحیح صورت گیرد. انتخاب روش صحیح مطالعه، تأثیر مستقیم بر یادگیری دارد و اگر در مطالعه، اصول و قواعد آن را رعایت ننمایید، بازدهی کار شما پائین آمده و از زمان و وقت خود استفاده کافی را نبرده‌اید.
 

اصول مطالعه

1- هدفمندی: داشتن هدف در انجام هرکاری اهمیت ویژه‌ای دارد. همان‌طور که انجام عبادت بدون نیت، بی‌فایده است، مطالعه بی‌هدف نیز از ارزش چندانی برخوردار نیست. این هدف است که در انسان ایجاد علاقه و انگیزه کرده و در نهایت، انسان به‌سوی کار رغبت پیدا می‌کند. وقتی شما هدف از مطالعه خود را مشخص کردید و با رغبت و انگیزه مطالعه نمودید، این اثر قدرتمندی در حافظه شما خواهد داشت زیرا حافظه شما آنچه را که برای شما اهمیت دارد حفظ می‌کند و آنچه را که از اهمیت ناچیزی برخوردار باشد، به فراموشی می‌سپارد.

2- مکان: مکان مطالعه باید از ویژگی‌های زی برخوردار باشد:

1. مزاحمت و سر و صدا: مکان باید عاری از هرگونه مزاحمت و صدا باشد. اینکه برخی فکر می‌کنند صدای رادیو و یا موسیقی به تمرکز آن‌ها کمک می‌کند درست نیست. صداهای اضافی و حتی موسیقی سبب برهم خوردن تمرکز می‌شود. اگر دانش‌آموزی با صدای موسیقی نمره‌های خوبی می‌گیرد، بی شک با حذف موسیقی نمراتش بهتر خواهد شد[1]. زیرا تمام انرژی او فقط صرف یک کار می‌شود.
2. دما: محیط باید نه خیلی گرم و نه خیلی سرد باشد زیرا موجبات عدم تمرکز و حواس‌پرتی را ایجاد می‌کند. بنابراین درجه حرارت 25 درجه سانتی‌گراد پیشنهاد می‌گردد.
3. هوا: وجود هوای تازه به شادابی و بهبود یادگیری کمک می‌کند. زیرا میدانیم که خون ما به اکسیژن نیاز دارد. برای تسهیل کارهای فکری و به ویژه برای اینکه حافظه ما به‌خوبی کار خود را انجام دهد، باید هوای تازه و کافی در محل جریان داشته باشد[2].
4. عدم تحرک: متحرک بودن محل مطالعه سبب آسیب و خستگی چشم می‌شود. چشم ما مانند لنز دوربین عمل می کند. وقتی فاصله ها حتی اندکی تغییر کند، لنز دوربین باید برای بهبود کیفیت تصویر، عدسی های خود را تنظیم نماید. چشم نیز با تکان خوردن مدام کاغذ به زحمت زیادی افتاده و زود خسته می شود.
5. نور: باید ترکیبی از نور زرد و سفید باشد تا تداعی نور خورشید به وجود آید زیرا نور زرد یا سفید اگر به تنهایی باشند، آسیب زا خواهد بود. زاویه تابش نور نیز باید از سمت راست و یا پشت سر و از سمت راست باشد. ضمناً محل مطالعه باید روشن باشد، نه اینکه فقط محل نگاه کردن به کتاب روشن باشد. لذا استفاده از چراغ‌های مطالعه توصیه نمی‌شود.
6. دکور: دکوراسیون محل نباید زیاد تغییر کند و یا طوری باشد که باعث حواس پرتی شود.

3- زمان: هر زمانی برای مطالعه خوب است اما در زمان مطالعه نیز باید دقت نمود تا مطالعه به زمان‌هایی که شما انرژی و تمرکز بیشتری دارید موکول گردد.

4- تغذیه: علاوه بر آنکه در کیفیت تغذیه وعده های غذایی باید دقت نمود، در فواصل بین مطالعه نیز باید نکاتی را مانند مراقبت از عدم افت قند خون مراقبت نمود.

5- استراحت: خواب کافی در فرایند یادگیری نقش بسزایی دارد. بطوریکه در خواب، مرحله تثبیت و اندوزش اطلاعات اتفاق می افتد. لذا توجه به کیفیت و میزان خواب باید مورد توجه قرار گیرد. از طرفی نیز بعد از هر 30 الی 45 دقیقه مطالعه، فرد باید برای خود استراحتی در حدود 10 دقیقه در نظر بگیرد زیرا دقت ذهن انسان تا مدتی در سطح بهینه قرار دارد و پس از آن ذهن خسته شده و کارایی آن افت می کند. بنابراین در نظر گرفتن استراحت‌هایی در فواصل مطالعه بسیار مفید خواهد بود.

6- برنامه ریزی: برنامه ریزی در هرکاری سبب نظم بخشیدن و استفاده بهینه از وقت و نیرو خواهد شد. اگر در مطالعه خود برنامه داشته باشید، می توانید برای مطالعاتتان سیر خاصی را تعریف نمایید و فواصل استراحت را در بین آن قرار دهید و در ضمن از حجم کتاب‌ها نهراسید! چون می‌دانید ظرف چه زمانی آن را تمام خواهید کرد.


7- روش علمی: بهره‌مندی از یک روش علمی در مطالعه سبب می شود:

1. زمان مطالعه کاهش یابد.
2. میزان یادگیری افزایش یابد.
3. مدت نگهداری اطلاعات در حافظه افزایش یابد.

 

روش مطالعه پس ختام(PQ4R):

واژه پس ختام از ترکیب حرف اول کلماتی که مراحل مطالعه است، گرفته شده که شامل: پیش‌خوانی[3]، سؤال کردن[4]، خواندن[5]، تفکر و تأمل[6]، از حفظ گفتن[7] و مرور[8].
پیش‌خوانی: اگر می خواهید کتابی را بخوانید، ابتدا مطالب کتاب را سریع از نظر بگذرانید تا با ساختار کلی و عنوان های اصلی و فرعی آن آشنا شوید. بخش هایی که در پیش مطالعه مورد توجه قرار می گیرند عبارتند از: فهرست، مقدمه، اهداف، تیترهای اصلی، تیترهای فرعی، خلاصه و جملات مقدماتی پاراگراف‌ها و موضوعات.
اغلب، مرور ابتدایی کتاب و دیدن سرفصل‌های آن، شما را به مطالعه آن علاقه‌مند کرده و سبب شکل گیری ساختار کلی کتاب در ذهن شما خواهد شد.
سؤال کردن: قبل از خواندن کتاب، با واژه‌هایی مانند چه کسی، کجا، چگونه، چه چیزی و ... درباره کتاب یا فصل‌های مختلف از خودتان پرسش کنید. پرسش‌های پایانی فصل ها نیز اینجا به شما کمک خواهد کرد. پرسیدن سبب می‌شود کنجکاوی شما تحریک گردد و مطالعه فعال تری داشته باشید[9].
خواندن: خواندن کتاب باید به‌صورت کامل و دقیق صورت گیرد. فهم کلمات و جزئیات مطالب و پاسخ به پرسش‌ها باید در این مرحله محقق شود. نکته ها و مطالب مهم را از دست ندهید و زیر مطالب مهم خط بکشید. استفاده از روش‌های علمی یادداشت برداری در اینجا توصیه می گردد زیرا رسول خدا(ص) فرمودند: «قیدوا العلم بالکتابه»[10] دانش را با نوشتن در بند بکشید.
تفکر و تأمل: درباره مطالب کتاب فکر کنید. مطالب را به هم پیوند بزنید و آن‌ها را با مطالبی که از قبل در ذهن داشتید، پیوند بزنید.
از حفظ گفتن: باید مطالب را از حفظ تکرار کنید. این کار سبب آزمونی برای شما می شود که چقدر بر مباحث تسلط دارید. بهتر است این کار با صدای بلند باشد.
مرور: مرور مطالب باید در زمان‌بندی خاصی صورت گیرد تا سبب شود اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به حافظه بلند مدت انتقال یابد.
اگر یک روز بعد از مطالعه مرور کنید: تا یک هفته فراموشی به تأخیر می افتد.
اگر یک هفته بعد از مطالعه مرور کنید: تا یک ماه فراموشی به تأخیر می افتد.
اگر یک ماه بعد از مطالعه مرور کنید: تا چهار ماه فراموشی به تأخیر می افتد.
اگر چهار ماه بعد از مطالعه مرور کنید: تا یک سال فراموشی به تأخیر می افتد.
حدود 70 درصد آنچه را فرا گرفته‌اید پس از 24 ساعت فراموش می شود. لذا ابتدا پیش از 24 ساعت از مطالعه باید مطالب را مرور کنید و سپس این مرور باید قبل از یک هفته انجام شده و پس از آن هر ماه تکرار شود.