تبعات تربیتی تک فرزندی

برخی از تک فرزندها هیچ گاه نمی آموزند که چگونه با ناکامی ها و شکست ها مبارزه کنند و تصور می کنند.
 

چکیده : روانشناسان معتقدند، اگرچه تجربه داشتن یک فرزند، امکان ارتباط بیشتر و کامل تر را میان والدین و فرزند برقرار کرده و صرف هزینه های کمتری را نیز به دنبال خواهد داشت، اما تربیت تک فرزند بسیار مشکل تر است. به نحوی که والدین کودک تک فرزند بایستی روش های متفاوت تری را در مقایسه با دیگر والدین اجرا کرده تا از پیامدهای احتمالی آن مانند متوقع شدن بیش از حد فرزند، احساس تنهایی یا منزوی شدن کودک پیشگیری شود.

تعداد کلمات 1444 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

    

گرایش به انزوا، افسردگی، ضعف در برقراری ارتباط با همسالان، توجه بیش از حد به بازی های رایانه ای و انفرادی، ترس یا تنفر از حضور در گروه های اجتماعی از جمله خصوصیات تک فرزندهاست. زندگی در کنار برادر یا خواهر روحیه جامعه گرایانه کودک را تقویت کرده و مدیریت درروابط اجتماعی را به وی می آموزد. هم دلی و هم سویی با افراد خانواده، عشق ورزی و سهولت در برقراری ارتباط با افراد هم سن در جامعه و مدرسه از اصلی ترین ویژگی های فرزندان خانواده های دارای بیش از یک فرزند است.
 

دکتر غزال زاهد، فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان در خصوص گسترش این پدیده در جامعه مدرن امروز و پیامدهای آن می گوید: تک فرزندی که رواج آن از چند دهه اخیر در کشورهای پیشرفته آغاز و در حال حاضر در کشورهای در حال توسعه به سرعت در حال گسترش است، در صورت بی توجهی به شیوه های صحیح تربیتی و برنامه ریزی های غلط، تبعات و پیامدهای غیرقابل جبرانی را در برخواهد داشت. این روانپزشک اضافه می کند، خانواده هایی که از نظر اقتصادی و شرایط فرهنگی – خانوادگی آمادگی فرزندپروری در شرایط مطلوب را دارند، بهتر است به جای داشتن یک فرزند، حضور فرزند دیگری را نیز تجربه کنند. حضور دو فرزند در خانواده این مزایا را دارد که باتوجه به اینکه میزان امکانات و توجه والدین تنها معطوف یک فرزند نمی شود، کودکان فرصت یادگیری مهارت و توانایی های مختلف زندگی را پیدا می کنند.
این در حالی است که در شرایط تک فرزندی، این کودکان به علت شرایط ویژه ای که دارند، در کسب برخی مهارت های زندگی ضعف دارند. برای نمونه برخی از آنها هیچ گاه نمی آموزند که چگونه با ناکامی ها و شکست ها مبارزه کنند و تصور می کنند تمام منابع و امکانات اقتصادی چه در خانواده و چه در اجتماع به او تعلق دارد و این وظیفه والدین است که به او بیاموزند که همیشه اوضاع طبق میل و خواسته آنها پیش نمی رود و باید آماده مقابله و کنار آمدن با محدودیت ها باشند. 

باید توجه داشت که بلوغ روحی و روانی، پدیده ای کاملاً ارثی نیست بلکه اکتسابی است. این بلوغ مواردی همچون شناخت خود، میزان واقع بینی و انتخاب مؤثر را شامل می شود و به راحتی به دست نمی آید، بلکه به تجربه هائی سخت و طاقت فرسا نیاز دارد. کودکی که تک فرزند خانواده است کمتر با مشکلات مواجه می شود و در معرض تجربه کردن شکست، ناکامی رانده شدن و... قرار نمی گیرد و شرایطی را که لازمه بلوغ روحی، روانی است، تجربه نمی کند.
 

دکتر متین ثابتی، روانپزشک کودک در خصوص تبعات تک فرزندی می گوید: اکثر کودکان تک فرزند، تنهایی را تجربه کرده و برای فرار از این گوشه گیری، مجبور به تعامل با دنیای بزرگ ترها می شوند. از طرف دیگر، تمام توجه والدین و اطرافیان به سوی این گروه از کودکان جلب شده و این مسئله باعث وابستگی بیش از حد کودک به پدر و مادر می شود. تا جایی که از دست دادن یکی از والدین یا هر دوی آنها به عنوان دغدغه ای بزرگ تا پایان عمر، همراه همیشگی آنها است. 
 

یکی از معایب تک فرزند بودن، تأثیر آن بر مراحل رشد کودک است. این کودکان کسی را ندارند تا با او رقابت یا بازی و دعوا کنند. آنها دوست و همدمی در منزل ندارند، بنابراین برخی از احساسات را تجربه نمی کنند و فرصتی برای کنترل و مدیریت آنها نخواهند داشت.
 

رسانه ها مانند دریچه ای به جهان خارج دردیدگاه ها و رفتارهای افراد موثر هستند؛ کم شدن ارتباطات کلامی، در خانواده های کم جمعیت، سبب حاکمیت رسانه های تصویری می‌گردد، این امر تغییر الگوی ارتباطی در خانواده را به همراه دارد. کودک یا نوجوانی که از تنهایی رنج می برد به دنبال جایگزینی برای اوقات فراغت خود است در نتیجه به تلویزیون، جاذبه های گرافیکی و هیجان های کاذب در بازی های رایانه ای و دنیای مجازی رو می آورد.

تبعات اجتماعی منفی تک فرزندی

 از دیدگاه جامعه شناختی، شیوع تک فرزندی برای جوامع خطر محسوب می شود و تاثیری که این پدیده بر نظام خانواده می گذارد به طور مستقیم بر نظام اجتماعی نیز تاثیرگذار خواهد بود.
 دکتر غلامرضا علیزاده، جامعه شناس در خصوص تاثیر منفی این پدیده در خانواده می گوید: در برخی از خانواده های تک فرزند، کودکان بسیار متوقع و در عین حال تمامیت خواه تربیت می شوند و از آنجایی که تمام توجهات معطوف کودکان تک فرزند می شود، آنها خود را محور تمام خانواده دانسته و تصور می کنند آنچه را که می خواهند باید در سریع ترین زمان ممکن به دست بیاورند. 

این جامعه شناس اضافه می کند، در چنین شرایطی در صورتی که کودک تنها بوده و در محیط همسالان مانند مهد کودک قرار نگیرد، کنش متقابل با دیگران را نیاموخته و از آنجایی که با افراد بزرگسال در ارتباط است، بخشی از مرحله رشد که در صورت تعامل با گروه همسالان شکل گرفته و تکامل پیدا می کند، محقق نمی شود. دکتر علیزاده تصریح می کند، این در حالی است که در خانواده هایی که حداقل دو فرزند دارد، حس مالکیت کمتر وجود داشته و به واسطه تمرینات اجتماعی شدن، فرآیند رشد در کودکان افزایش پیدا می کند و اگر چنین فضاهایی برای کودکان تک فرزند محقق نشود، مراحل رشد اجتماعی در کودک شکل نگرفته و این کودکان نسبت به نوع تعاملات بیگانه می شوند که در آینده و در ارتباطات اجتماعی و کلامی تاثیر منفی خواهد گذاشت.
دکتر غزال زاهد در خصوص ویژگی های شخصیتی تک فرزندها می گوید: دسته ای از کودکان تک فرزند، دارای شخصیتی شکننده، آسیب پذیر، متوقع و تحریک پذیر در مقایسه با سایر کودکان بوده و در کسب مهارت هایی که با جامعه و فرهنگ های بیرون از محیط خانواده در ارتباط است ضعف دارند. دکتر غلامرضا علیزاده، جامعه شناس نیز در این خصوص می گوید، گروهی کودکان تک فرزند در برخورد با جامعه بیرونی انتظار دارند که افراد در خارج از نظام خانوادگی همانگونه با آنها رفتار کنند که در خانواده با آنها رفتار می شود، از این رو والدین باید شیوه های تربیتی و رفتاری مناسبی را اعمال کنند. 
 

دکتر غلامرضا علیزاده، جامعه شناس در خصوص عوامل شکل گیری تک فرزندی در جوامع مختلف می گوید: بخشی از علل ترویج پدیده تک فرزندی، تحت تاثیر الگوبرداری هایی است که پاره ای از خانواده ها بخصوص قشر متوسط و بالاتر از الگوهای جوامع دیگر دارند. از طرف دیگر در بیشتر جوامع صنعتی رشد تک فرزندی به دلیل مشغله های بیرونی و شغلی افراد جامعه بوده و در پاره ای از الگوهای اجتماعی به دلیل اینکه هر دو والد شاغل بوده و زمان کمی برای نگهداری از کودک دارند به سمت تک فرزندی می روند. 

این جامعه شناس اضافه می کند: از سوی دیگر ازدواج دیرهنگام و افزایش سن ازدواج در جوامع پیشرفته و در حال توسعه از دیگر عوامل تک فرزند شدن خانواده ها است که این مسئله در صورتی که اینگونه پیش رود، جوامع در هزاره سوم با مشکل جدی در تجدید نسل روبه رو خواهند شد. با این حال باید توجه داشت، علاوه بر مشکل تجدید نسل در قرون آینده، نیروی انسانی، سرمایه ای مهم برای جوامع محسوب شده و در صورتی که به روند رشد کیفی جمعیت توجه شده و از توانایی های نیروی انسانی برای کشور استفاده شود، پیشرفت جوامع تضمین خواهد شد و در صورتی که مدیریتی دقیق اعمال نشود، فرصت ها به تهدید تبدیل خواهد شد. از سویی دیگر در جوامعی مانند چین که تک فرزندی به امری ناگزیر تبدیل شده، مسئله جنسیت مطرح می شود و برنامه ریزی های ناصحیح باعث برهم خوردن توازن جمعیت میان زنان و مردان شده و مشکلات متعددی را به دنبال خواهد داشت.
    
منبع: مسیر دشوار خانواده های تک فرزند، روزنامه ایران، 18 مرداد 89