یکی از عوامل اضطراب و نا آرامی، بدبینی است، اما با خوش بینی و اعتماد ورزی، ترس درونی زایل می گردد و آرامش جایگزین آن می شود.
 
اسلام، خوش گمانی بی جا را مردود دانسته است، که در ادامه به نمونه هایی از آن اشاره می کنیم:
1 - خوش بینی در شرایط نامساعد: امام علی (ع) می فرماید: «هرگاه خوبی بر روزگار و مردم آن غالب آید، اگر کسی به دیگری گمان بد برد در حالی که از او عمل زشتی آشکار نشده، ستم کار است و اگر بدی بر زمانه و مردم آن غالب شود و کسی به دیگری خوش گمان باشد، خود را فریب داده است.»(20)
 اسماعیل، فرزند امام صادق (ع)، می خواست مال خود را در اختیار مردی از قریش قرار دهد که برای تجارت عازم یمن بود. بدین منظور با پدرش مشورت کرد، حضرت فرمود: آیا تو نمی دانی که این شخص شراب خوار است؟ اسماعیل گفت: مردم چنین می گویند. امام (ع) فرمود: فرزندم! به او اعتماد مکن و مالت را به او مسپار. اسماعیل اندرز پدر را نادیده گرفت و مالش را به او داد. آن مرد به یمن رفت و اموال اسماعیل را تلف کرد و به وی هیچ نداد.
 در موسم حج، اسماعیل همراه با امام (ع) مشغول طواف بود و دعا می کرد تا خداوند مالش را به او برگرداند. آن حضرت به او رسید و دست مبارکش را بر پشت وی گذاشت و فرمود: فرزندم! به خدا سوگند که تو را بر خدا حقی نیست و در برابر مالی که از تو تلف شده است، اجری نخواهد بود، زیرا به شراب خوار اعتماد کردی. قرآن می فرماید: اموالتان را به افراد کم خرد نسپارید.(21) کدام شخص کم خرد از شارب الخمر سفیه تر است؟ هر گاه دسته ای از مؤمنان نزد تو شهادت دادند آنها را تصدیق کن و شراب خوار را (با خوش بینی بی جا) امین خود قرار مده.(22)
 
2 - خوش گمانی در مورد دشمن: امام علی (ع) می فرماید: «هنگامی که با دشمنت پیمان صلح بستی کاملاً از او بر حذر باش، زیرا دشمن گاه نزدیک می شود تا طرف مقابل را غافل گیر کند. پس در چنین شرایطی احتیاط را از دست مده و حسن ظن خویش را متهم ساز.»(23)
 
3 - ساده اندیشی در انتخاب کارگزاران: دین مبین اسلام بر لزوم رعایت احتیاط در گزینش افراد برای پست های کلیدی تأکید کرده است. امام علی (ع) به مالک اشتر می فرماید: «در انتخاب منشیان، هرگز به زیرکی و خوش بینی خود تکیه مکن، زیرا مردان زرنگ طریقه جلب نظر و خوش بینی زمام داران را با ظاهر سازی و تظاهر به خوش خدمتی، خوب می دانند.»(24)
 

آثار مثبت نگری

خوش بینی و مثبت اندیشی آثار و پی آمدهای فراوانی دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از:
 
1 - امنیت فکری: یکی از عوامل اضطراب و نا آرامی، بدبینی است، اما با خوش بینی و اعتماد ورزی، ترس درونی زایل می گردد و آرامش جایگزین آن می شود. امام علی (ع) می فرماید: «حُسن الظّن راحة القلب و سلامة الدین؛(25) خوش بینی، مایه آرامش قلب و سلامت دین است.»
 
2 - غم زدایی: یکی از آثار سازنده مثبت اندیشی، زدودن غبار غم و اندوه از صفحه دل است. امام علی (ع) می فرماید: «حسن الظن یخفّف الهمّ؛(26) خوش بینی، اندوه را سبک می کند.»
 
3 - محبت زایی: مثبت نگری، در ایجاد محبت نقش اساسی دارد. امام علی (ع) می فرماید: «من حسن ظنه بالناس حاز منهم المحبّة؛(27) کسی که به مردم خوش گمان باشد، محبت آنها را به سوی خود جلب خواهد کرد.»
 
4 - پیش گیری از گناه: بدبینی، هم خود گناه است و هم عامل بعضی از گناهان مانند: غیبت، تهمت، تجسس و... می باشد، اما خوش بینی مصونیت از گناه ایجاد می کند. امام علی (ع) می فرماید: «حسن الظن ینجی من تقلّد الاثم؛(28) خوش گمانی، پیرو گناه را نجات می بخشد.»
 
5 - سلامت روان: اگر افراد در برخوردهای خود خوش بین باشند، گفتار و رفتار دیگران را خوب تفسیر می کنند و کمتر دچار سوء تفاهم هایی می گردند که زمینه را برای بروز درگیری و تنش فراهم می نمایند. در فضای بدگمانی، رفتارها و گفتارها به گونه ای خاص تفسیر می شوند؛ مثلاً احترام گزاردن به دیگران به چاپلوسی و تملق، سکوت به مخفی کاری، حرف زدن ملایم به بی اعتنایی و سردی، قاطعیت به استبداد، صراحت به پر رویی، صداقت به ساده لوحی و صمیمیت به خود شیرینی تفسیر می شود.
 
6 - شادی و نشاط: اگر بپذیریم آن چه مایه خوش بختی و شادی انسان می شود درون اوست، نه عوامل بیرونی،(29) ارتباط بین نگرش خوش بینانه و شادکامی، روشن می گردد. روان شناسان، شادی را احساس مثبتی می دانند که از حس ارضا و پیروزی به دست آمده است.(30)
 
7 - شکیبایی: به نظر روان شناسان، هر اندازه والانس های مثبت قوی باشد تحمل شداید و ناکامی آسان تر می گردد. اشیا و امور یا موقعیت هایی که جنبه داعیه دارند، دارای والانس مثبت و اشیا و اموری که دفع کننده هستند، دارای والانس منفی هستند.(31)
 

عوامل مثبت نگری

برای ایجاد خوش بینی و تقویت آن، راه کارهایی وجود دارد که به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
 
1 - شناخت زیان های بدبینی: یادآوری زیان های فردی و اجتماعی منفی نگری و اندیشه در باره آنها که در همین مقاله بدان اشاره شد، می تواند انسان را به مثبت نگری سوق دهد، چون در آن صورت متوجه می شویم که هر چند منفی نگری به طور موقّت در تسکین حس انتقام یا خودخواهی ما مؤثر است ولی در واقع، زیان های غیر قابل جبرانی در پی دارد که هیچ عقل سلیمی از آنها استقبال نمی کند.
 
2 - تقویت ایمان: برای رسیدن به مثبت نگری، تکیه گاه و زمینه فکری لازم است که چیزی جز ایمان به خدا و دین باوری نیست. کسی که به خدا و روز جزا اعتقاد داشته باشد زندگی برای او معنا پیدا می کند. استاد مطهری می گوید: روح، به ایمان و اعتقاد و تکیه گاه محکمی احتیاج دارد که در کارها به او توکل کند و امیدوار باشد که وی را در کارها مساعدت می نماید. اینها همه به منزله مواد لازمی است که برای مزاج روح، لازم است و اگر تعادل و توازن به هم بخورد، دیگر هیچ چیز نمی تواند خوشی و آرامش به انسان بدهد.(32)
 کارل یونگ، روان کاو آمریکایی، می گوید: من صدها تن از بیماران را معاینه کرده ام و حتی یک بیمار را ندیدم که اساساً مشکلش نیاز به گرایش دینی در زندگی نباشد.(33)

ادامه دارد....

منبع : مجله  معارف اسلامی،  فروردین، اردیبهشت و خرداد 1385، شماره 63 

بیشتر بخوانید :
7 دلیل برای آنکه باید مثبت بیاندیشید
رویکرد اسلام به مثبت اندیشی
تاثیر مثبت اندیشی در رسیدن به آرامش
ایجاد تفکر مثبت در خود
خوشبینی و بدبینی​​​​​​​
از بدبینی به خوشبینی​​​​​​​