آزار کلامی در خانه (بخش اول)

آزار کلامی در خانواده می تواند زمینه ساز خشونت های شدید شود. 
 

در بسیاری موارد اعضای خانواده کتک کاری نمی کنند؛ اما با به کارگیری کلمات نامناسب دیگری را می رنجانند. این قسم را آزار کلامی می نامیم که هر گونه داد و فریاد، توهین و تحقیر کلامی، تهمت، دشنام و منت گذاشتن را شامل می شود. از این گونه آزار نسبت به همه افراد به ویژه افراد خانواده نیز به شدت نهی شده و پیامدهای سنگین دنیوی و مجازات های شدید اخروی برای آن معرفی شده است. زن و مرد هر دو از آزارهای کلامی نهی شده اند؛ اما از آن جا که برخی از این آزارها بیشتر از ناحیه مرد و برخی دیگر بیشتر از ناحیه زن بروز می یابد، روایات خطاب به فرد غالب مطرح شده است؛ مانند این که فریاد کشیدن، تهمت زدن و دشنام دادن بیشتر از ناحیه مرد، تحقیر کردن و منت گذاشتن بیشتر از ناحیه زن رخ می دهد.

امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «هر کس با جزئی از یک کلمه به زیان مؤمنی کمک کند، روز قیامت خدا را در حالی ملاقات می کند که میان دو چشمش نوشته شده است: از رحمت من ناامید است».[1] خدای متعال در سوره اسرا پس از سفارش به احسان در حق پدر و مادر، می فرماید: «هرگاه یکی از آن دو و یا هر دوی آن ها پیش تو به پیری برسند، پس در مقام احترام و اکرام حتى «اف» هم به آنها مگر و از خود مران و با گفتاری نیکو با آن ها صحبت کن».[2] انسان هنگامی که از کلمه «اف» استفاده می کند که از سخن یا کار کسی حرف رنجیده خاطر و اذیت شده باشد.[3] یا برای او گران تمام شده[4] و رنجش خود را بروز می دهد.[5]

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هر زنی که شوهرش را با زبانش آزار دهد، خداوند هیچ رفت و آمد (کار خیر) و حسنه ای را از او نمی پذیرد تا او را خشنود و راضی گرداند و اگر چه روزها روزه بدارد و شب ها نماز گزارد و برده ها آزاد کند و آن ها را بر پشت اسبان در راه خدا (به جهاد) بفرستد و نخستین کسی خواهد بود که به آتش در آید و همچنین است مرد اگر بر زن ستمگری کند»؛[6] «برادرم جبرییل پیوسته مرا درباره زنان سفارش می کرد، چندان که گمان بردم شوهر، حق ندارد حتی به زن "اف" بگوید».[7]
 

فریاد کشیدن از جمله مصادیق خشونت کلامی است که آسیب های روانی فراوانی به دنبال دارد و در لسان آیات و روایات به شدت از آن نهی شده است. این نوع آزار که معمولا با چهره ای در هم کشیده و خشمناک همراه است، بیشتر از سوی مردان صورت می گیرد. لقمان حکیم به فرزندش سفارش می کند: «پسرم!) در راه رفتن، اعتدال را رعایت کن، از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشت ترین صداها بانگ خران است».[8] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «و از حقوق زن بر گردن شوهر این است که بر سرش فریاد نکشد».[9] امام صادق (علیه السلام) درباره چگونگی معاشرت با والدین فرمودند: «صدای خود را بلندتر از صدای آن ها قرار مده که این احترام به فرمان خداست، خوش تر با آن ها بگو و هرچه لطیف تر؛ زیرا خدا مزد نیکان را تباه نمی کند»[10].

هر گونه رفتاری که کوچک شمردن دیگران را در پی داشته باشد، توهین است. طبیعی است این گونه رفتارها از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت خواهد بود؛ یعنی ممکن است رفتاری در یک فرهنگ توهین به شمار آید و حال این که در فرهنگ دیگری چنین نیست. به هر حال هر گونه توهین مصداقی از آزار است و شرع مقدس اسلام آن را نکوهش می کند. خداوند می فرماید: «کسی که دوست مرا اهانت کند، پس به راستی به جنگ با من آماده شده است».[11] امام صادق (علیه السلام) فرمود: «کسی که مؤمنی را به خاطر فقر و تنگدستی خوار کند، خداوند در روز قیامت او را خوار و رسوا می گرداند»؛[12] «برادر مؤمنت را خوار مکن، پس خدا هنگامی که تو او را خوار می کنی خدا بر او رحمت فرستد و رحمتش را از تو دور می کند».[13] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «فرزندان خود را با طعنه زدن عذاب ندهید و شما را به عدالت سفارش می کنم»؛[14] «هر کس دختری داشت او را اذیت نکند و به او توهین نکند»[15].

تهمت به یکی از اعضای خانواده نیز از جمله مصادیق خشونت خانگی است که می تواند کانون خانواده را از هم بپاشد. به ویژه اگر تهمت ناموسی باشد. این که مرد به همسر خود تهمت زنا بزند یا زن، شوهر خود را به روابط نامشروع متهم سازد نه تنها خود از مصادیق آزار است، بلکه آزارهای دیگری را نیز در پی دارد. تهمت اعتماد دوسویه را از میان برده و بدگمانی را بر فضای خانواده حاکم می سازد که خود این فضا بستری است برای شکل گیری ناهنجاری های دیگر.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:«مردی که به همسرش تهمت زنا بزند، لعنت بر او نازل می شود، قسم و شهادتش پذیرفته نمی شود»؛[16] «تهمت زنا به همسرش نمی زند مگر مردی که لعنت شده یا منافق است، پس به درستی که تهمت زنا از کفر است و کفر در آتش است، زنانتان را به زنا متهم نکنید، به درستی که در این کار (قذف زنان) پشیمانی طولانی و عقوبت شدید است».[17]