آزار روانی در خانواده

نگاه اخم آلود در خانواده می تواند نوعی از آزار روانی عضو خانواده باشد. 

آزار روانی
 گاهی فرد نه رفتار پرخاشگرانه ای از خود بروز می دهد و نه کلام توهین آمیزی به کار می برد؛ اما با انجام کارها با نمایش حالت های آزار دهنده یا ترک روابط عاطفی خود با خانواده و حتی در مواردی ترک کامل خانواده موجبات آزار اعضای خانواده را فراهم می آورد. این نوع آزار را روانی می نامیم که هر گونه فشار روحی، نگاه تهدید آمیز، نگاه تحقیر آمیز، نگاه غضبناک، خودپسندی، بدگمان، بی توجهی به دیگر اعضای خانواده با ترک خانواده را در بر می گیرد.
 

قرآن کریم می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده ایدا برای شما حلال نیست که از زنان، از روی اکراه (و ایجاد ناراحتی برای آن ها) ارث ببرید و آنان را تحت فشار قرار ندهید که بخشی از آنچه به آنها داده اید (از مهر) را تصاحب کنیدا مگر این که آنها کار زشت آشکاری انجام دهند و با آنان، شایسته رفتار کنید و اگر از آنها، (به جهتی) کراهت داشتید، (بی درنگ تصمیم به جدایی نگیرید!) چه بسا چیزی خوشایند شما نباشد، و خداوند خیر فراوانی در آن قرار می دهد».[1] رسول الله (صلی الله علیه و آله) پیش از وفات شان در ضمن خطبه ای فرمودند: «کسی که زنی را تحت فشار قرار می دهد تا خود را بدو واگذارد خدای عز و جل راضی نباشد در کیفر او جز دوزخ را؛ زیرا خداوند برای زن به خشم آید چنان چه برای یتیم».[2]
 

بداخلاق همواره دیگران را آزار می دهد، آنچنان که دیگران از وی متنفر می شوند و همنشینی با او را نمی پسندند. همسری که حضور شوهر در خانه را به دلیل اخلاق بدش خوش نمی دارد و هنگام خروج او از منزل نفس راحتی می کشد یا شوهری که به دلیل اخلاق بد همسرش از خانه فراری است و میل چندانی به بازگشت به خانه ندارد در حقیقت اسیر آزار همسر خود می باشد و چنین است حال فرزندان با سالمندانی که از بداخلاقی دیگران رنج می برند یا با بداخلاقی دیگران را آزار می دهند. امام علی (علیه السلام) می فرماید: «کسی که بد اخلاق است، خانواده اش از او خسته (و بیزار) می شوند».[3]
 

 انسان می تواند دنیایی از مهر و محبت را با نیم نگاهی پر معنا بیان کند. جاذبه ها و کارکردهای نگاه، سرمایه پر ارزش انسان است که می بایست در ارتباط با دیگران به ویژه همسر از آن استفاده نماید. چهره ای گشاده، لبخندی زیبا به همراه چشمانی پر از محبت هدیه ای پر ارزش است که بدون هیچ هزینه ای می توان تقدیم اعضای خانواده نمود[4] و حال این که گاهی فرد با نگاه خود دیگری را تهدید می نماید و او را تحت فشار قرار می دهد. فراوانند افرادی که در انجام هر کاری نیم نگاهی به چشمان همسر خود دارند و با ترسی همیشگی مراقبند کاری نکنند که او ناراحت شود. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «کسی که با نگاه خود مؤمنی را بترساند، خداوند او را در روزی که هیچ سایه ای جز سایه او وجود ندارد خواهد ترسانید». [5]امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «هرکس از روی دشمنی به پدر و مادر خودنگاه کند، حتی اگر آن دو به اوستم (نیز) کرده باشند، خداوند نمازش را نپذیرد». [6]
 

گاهی حالت چهره تهدید آمیز نیست؛ اما نشان می دهد که برای طرف مقابل ارزش و منزلتی قائل نیست و گفته می شود با دیده تحقیر به او می نگرد و حال آن که همه انسان ها نیازمند تکریم و تشویق اند و از تحقیر متنفر می باشند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: «کسی که مؤمنی را اذیت کند، خدا او را اذیت می کند و کسی که مؤمنی را ناراحت کند، خدا او را اندوهگین می کند و کسی که به ناحق با نگاه حقارت به مؤمنی بنگرد و به جفا او را خوار کند، خداوند در روز قیامت او را خوار و ذلیل می کند»[7] «هر کس خانواده اش را خوار شمارد، خوشی زندگی اش را از دست می دهد».[8] امام صادق (علیه السلام) درباره شیوه رفتار با والدین می فرماید: «روی خود را از آنها برمگردان».[9]
 

گاه نگاه فرد نه تهدید را می رساند و نه نشان از تحقیر دارد؛ اما ابروهایی در هم کشیده و پیشانی پر چروکی را به نمایش می گذارد که بیانگر با نشاط نبودن و ناراحت بودن فرد است. هر چند ممکن است دلیل ناراحتی فرد بیرون از خانه باشد و نه رفتار همسرش؛ اما با این حالت چهره به خودی خود آزار دهنده است و آموزه های اسلامی آن را نمی پسندند. مؤمن باید خود را در دل پنهان نماید و همواره چهره ای خندان و پر نشاط داشته باشد.
امام صادق(علیه اسلام) فرمود: «اگر خداوند چیزی را (در آزردن پدر و مادر) کمتر از "أف" می دانست از آن نهی می کرد و آن کمترین مراتب آزردن است، از جمله آزردن این است که کسی به پدر و مادر خود خیره نگاه کند». اف نشان بیزاری است و فرقی نمی کند که بر زبان جاری شود یا در چهره خود را نمایان سازد. [10] امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «و از حقوق زن بر شوهرش این است که بر او چهره در هم نکشد (اخم نکند)».[11]
 

در روابط غیر کلامی، خود برتربینی یا تکبر عاملی برای اختلاف است. تکبر معمولا با نمایش بدنی بروز می کند. به نظر می رسد خود محوری و نپذیرفتن ویژگی های فردی دیگران مانع مهمی برای تفاهم و همکاری در زندگی خانوادگی است. نشناختن و یا نپذیرفتن ویژگی های فردی اعضای خانواده و تلاش های بیهوده برای یکسان سازی آمرانه اعضا، بار عاطفی سنگینی را بر آنها تحمیل می کند که از خود بیگانگی اعضا، کم ترین و فروپاشی خانواده بزرگترین پیامد چنین رفتار و نگرشی است و به همین خاطر است که آموزه های اسلامی خود برتربینی و خود محوری را به شدت نکوهش کرده و حتی با وجود ذره ای تکبر در فرد او را سزاوار بهشت نمی دانند.[12]
تکبر می تواند عامل تحقیر و تهدید دیگران باشد و از این رو اهمیت آن نسبت به آزارهای پیش گفته بیشتر است. در روایتی آمده است: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: ب«هترین مردان امت من کسانی هستند که نسبت به اعضا خانواده خود تکبر نورزند، دلسوز آنان بوده و به آنها ستم نکنند، سپس این آیه را خواند: مردان به واسعله برتری هایی که خداوند به آنان داده بر زنان تفوق دارند».
 

فرد بدگمان خود را آزار می دهد و با نمایان شدن بدگمانی در رفتار او موجب رنجش خاطر دیگری نیز خواهد شد. فردی که به همسر خود بدگمان است، همواره کارهای او را زیر نظر می گیرد و مراقب رفت و آمدهای اوست. این عمل او اعتراض همسرش را به دنبال دارد و روابط آنها را به سردی می کشاند. قرآن کریم می فرماید:«ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمان ها بپرهیزید؛ چرا که برخی از گمان ها گناه است و هرگز (در کار دیگران) تجسس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید. تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است».[13] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود:«بپرهیزید از گمان بد، به درستی که آن دروغ ترین پندار است».[14]
 

منبع: کتاب «شاخص های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام»