ترس های کودکان و تدابیر ما (بخش اول)

مادرم هر وقت که خیلی شلوغ می کنم می گوید: «باز شیطان توی جلدت رفته؟!»، یک بار از او معنی این حرف را پرسیدم گفت: «یعنی وقتی شیطنت می کنی، شیطان توی تنت می رود». از آن روز به بعد شب ها موقع خواب به یاد این جمله می افتم و با خود فکر می کنم آیا شیطان از تنم بیرون رفته یا نه؟ اگر از تنم بیرون نرفته باشد، چه می شود؟ می دانم که شیطان موجود وحشتناکی است و این که این موجود ترسناک در تن من باشد مرا ناراحت می کند و شب ها از ترس خوابم نمی برد و وقتی هم که می خوابم، خواب های بد می بینم.[1]
 

تاریکی چیز وحشتناکی است. وقتی در تاریکی تنها هستم، حس می کنم که در پشت سر من موجودات ترسناکی با کارد به من حمله می کنند. گاهی صدای نفس ها و پاهایشان را می شنوم. اما می ترسم پشت سرم را نگاه کنم. قلبم به شدت می زند. دهنم خشک می شود و عرق می کنم. در تاریکی به تنهایی نمی توانم جایی بروم. پدر و مادرم مرا مسخره می کنند و گاهی هم دعوا می کنند اما نمی دانند که در تاریکی و تنهایی، پشت سر من چه خبر است؟![2]

- درس هایم خوب است اما از امتحان می ترسم. امتحانات که شروع می شود، مریض می شوم، تب می کنم، سردرد می گیرم و حالت تهوع دارم.خواب و غذایم بد می شود. بداخلاق و عصبانی می شوم. وقتی سر جلسه ی امتحان می روم، دست و پایم می لرزد. چشم هایم خوب نمی بیند. گوش هایم صدا می کند. فکرم خوب کار نمی کند و با آن که خیلی خوب درس خوانده ام،همه چیز از یادم می رود و یا اشتباه می کنم و نمره های خوبی نمی گیرم.[3]

اینها نمونه هایی از ترس های رایج کودکان است. ترس هایی که سال های شادی و بی خیالی کودکی را در سایه ای از ابهام و نگرانی فرو می برد و آرامش و سلامت روانی آنان را برهم می زند.

ترس حالتی هیجانی و عاطفی است که از ابتدای تولد در انسان وجود دارد: ترس از افتادن و ترس از صدای بلند از ترس های طبیعی و اولیه است که حتی در نوزادان نیز دیده می شود. تحقیقات جنین شناسی نشان می دهد که صدا بر جنین نیز تأثیر می گذارد و صداهای بلند و ناهنجار سبب ترس او می شود.
کم کم در جریان رشد کودک، ترس ها مشخص تر می شوند و ترس از افراد بیگانه در حدود شش ماهگی مشاهده می شود و پس از آن ترس های دیگر در کودک شکل می گیرند.
بیشتر ترس ها اکتسابی هستند و کودکان آ نها را به دلایل مختلف و به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از محیط و دیگران می آموزند.
 

برخی از ترس ها واقعی و طبیعی هستند. این نوع ترس ها در همه ی ما وجود دارند و گاهی هم مفیدند چون هنگام خطر ما را محافظت می کنند. اما بعضی ترس ها غیر واقعی و بیمارگونه هستند. این نوع ترس ها را باید در کودکان ریشه یابی کرد و از بین برد. کودکان ابتدا نمی توانند بین ترسهای واقعی و غیرواقعی تفاوت بگذارند. ممکن است کودکی از صدای سگی که پارس می کند، بترسد اما از دست زدن به اجاق گاز ترسی نداشته باشد. به تدریج که کودکان بزرگتر می شوند، تفاوت این ترس ها را در می یابند و اگر تنش ها و الگوهایی که به آنان ارائه می دهیم، مناسب باشند، ترس های غیر واقعی آنان از بین می روند. ترس ها، به ویژه در کودکان که کمتر خود را کنترل می کنند، با نشانه های بدنی همراه است و همین نشانه ها سبب می شوند که ما به ترس های کودکان پی ببریم. پریدگی رنگ، لرزش دست و پا و بدن، عرق کردن، طپش قلب، خشکی دهان، لکنت زبان، تهوع و... از نشانه های ترس است. کودکان کوچکتر، ترس خود را با گریه و جمع کردن دست و پا و انقباض عضلات نشان می دهند.
 
ترس ها انواع متفاوتی دارند و بر حسب سن و موقعیت کودکان، طیف گسترده ای از پدیده های گوناگون را دربر می گیرند. علاوه بر ترس های اولیه و طبیعی - ترس از صدای بلند و سقوط - کودکان ابتدا از اشیاء و اشخاص و سپس از موقعیت ها می ترسند. ترس کودکان کوچکتر بیشتر از حیوانات، اشیاء خطرناک مانند کارد و قیچی، آب، آتش و... است. کودکان بزرگتر از موجودات خیالی مانند اژدها، دیو، جن، ارواح، شیطان و... و یا از موقعیت هایی مانند امتحان، مدرسه، مسابقه، جمع مردم و... می ترسند. با پرسش از کودکان ۴ تا ۱۰ ساله، فهرستی از ترس های آنان ارائه می شود:

ترس از تنبیه، امتحان، معلم، عصبانیت پدر و مادر، برادر، هواپیما، تاریکی، تنهایی، آب، زلزله، رعد و برق، آتش، اژدها، جن، دزد، اتومبیل های بزرگ، آسانسور، بلندی، مار، زنبور، گرگ، گربه، سگ، سوسک، چاه، دیو، روح، شیطان، صدای بلند، دعوا، کتک، جنگ، پدربزرگ، اجاق گاز، دراکولا، گودزیلا، گاو شاخدار، لاک پشت، خون، باد شدید و طوفان، دودکش خانه ها، تیرهای بزرگ چراغ برق، خیابان شلوغ، ساختمان های بلند، جنگل، دریای زمانی، کره، پشت بام، قطار، دکتر، آمپول، بیمارستان، دندانپزشک، کارد، درخت های بلند و کلفت، اسباب بازی های پشمالو، خروس جنگی، فیلم های ترسناک، پله، سرسره، گدا، بعضی اسباب بازی های شهربازی، قصه های ترسناک، مدرسه، سوزن، قیچی، حمام، پلیس، گورستان، مرگ، بیماری، حاجی فیروز، ابرهای سیاه، شب، کولی، افراد بیگانه، دیوانه، جادوگر، مردم و جای شلوغ، چرخ گوشت، بازی هایی که به صورت مسابقه است، ترس از جدایی پدر و مادر.
همان طور که این فهرست نشان می دهد، ترس های کودکان، طیف وسیعی از ترس های واقعی و غیرواقعی را دربر می گیرد.
 
ادامه دارد...
 

نویسنده: فاطمه قاسم زاده