اخلاق رسانه ای در اسلام

بسیاری از شگردهای رسانه ای که به ظاهر با هیچ اصل و بند و تبصره ای از حقوق و قانون تنافی نداشته باشد اما با اصول اخلاق منافات دارد.
 

اسلام به عنوان دین خاتم و منطبق با فطرت همه آدمیان, همه اصول اخلاقی یاد شده را مورد تاکید و تصریح قرار داده و آیات قرآن و احادیث و سیره رسول اکرم (ص) و ائمه اطهارعلیهم السلام همگی مالامال از رهنمودهایی است که می تواند اصول حرفه ای رسانه ای اسلامی شمرده شود. در تبییین اخلاق حرفه ای رسانه ای از دیدگاه اسلام بایستی به تفاوت ماهوی تعاریف, کارکردها و اصول پذیرفته شده در علم رسانه ها با مضامین و اصول اسلامی توجه نمود.
 
با قبول این مفروض حال می توان از منظری درونی اصول زیر را به مثابه ارکان اصلی اخلاق رسانه ای در اسلام مورد توجه قرار داد.
 

خبررسانی و اطلاع رسانی یکی از کارکردهای اصلی رسانه ها است و این کارکرد در کنار دو کارکرد دیگر شامل آموزش و سرگرمی یک رکن اساسی کار وسایل ارتباط جمعی را شکل می دهد.
 
چنانچه اخلاق رسانه ای را در اسلام تابع گفتمان و یا جهان بینی فراگیری بدانیم که احکام و اصول و ارزشهای اسلامی را در سایر ابعاد زندگی بشر نیز تحت تاثیر قرار داده و چارچوب وظایف فرد مسلمان را در آن قالب روشن ساخته, اخلاق خبررسانی را نیز بایستی در ذیل جهان بینی و پارادایم تفکر, اخلاق و اصول اسلامی دانست. ارزشهای اخلاقی اسلام جزیره های جدا از هم نیستند که هر یک را فارغ از دیگری و به گونه ای مطلق بتوان مبنای عمل قرار داد.
 
اسلام مجموعه ای به هم پیوسته از هنجارها و اصول و فلسفه هاست که هر یک مکمل دیگری است. برخلاف تصوری که در غرب از مفهوم و واژه دین وجود دارد اسلام دامنه کامل زندگی و تجربه بشری در سطوح خرد و کلان را در بر می گیرد و همانگونه که در سوره مائده آیه ۳ آمده است:” امروز برایتان دین را کامل کردم“ اسلام شیوه زندگی و دین کامل است و در حقیقت فرهنگ جامعی است که شکل و الگوی فراگیر زندگی به شمار می رود. به دلیل فراگیری این الگو, یک مسلمان همواره به صورت هدفمند زیست می کند و هیچ گونه عملی خارج از چهارچوب گفتمانی اسلامی نیست حتی عمل فرد مسلمان پیش از آنکه به منصه ظهور و دنیای خارج برسد در عالم قصد و اراده و نیت نیز مستحق ثواب و یا عقاب است تا جایی که برای نیت و اراده جایگاهی فراتر از عمل دیده شده است.
 
انسان مسلمان همواره مقید به حدود الهی است و مجاز نیست از آن حدود تخلف ورزد: ” اینها حدود الهی است پس متعرض آنها نشوید“(سوره بقره, آیه ۲۲۹) و یا ” اینها حدود الهی است پس نزدیک آنها نشوید “(سوره بقره, آیه ۱۸۷) حدود الهی مرزبندی ها و حوزه مشخص شده وظایف و بایدها و نبایدهای کلی و شاملی است که انسان بایستی برآن اساس زندگی روزمره فردی و اجتماعی خود را سامان دهد و حکومت نیز بایستی زمینه های رعایت آن حدود را فراهم و تسهیل سازد.
 

اصل کلی در زندگی انسان مسلمان از خدا بودن و به سوی خدا رفتن است. ”الی الله مرجعکم جمیعاً“(سوره مائده, آیه ۴۸) تمامی نیات و اعمال مسلمان بایستی در راستای دستورات خداوند و در جهت کسب رضایت پروردگار و منطبق با خواست خداوند باشد. از جمله این اعمال فرایند خبررسانی در رسانه های جامعه اسلامی است که آن هم در ذیل اصلی کلی به نام اصل انطباق با اوامر الهی قرار می گیرد.
 
بنابراین ارتباط گر مسلمان هیچ گاه مانند یک ارتباط گر سکولار غربی خود را فارغ از همه چیز به جز خبر نمی بیند. ارتباط گر مسلمان خبر و خبررسانی را نیز در سایه تلاش برای کسب رضایت و تحقق خواست خداوند پی می گیرد. لذا در توصیف و تبیین اخلاق خبررسانی اسلامی بایستی به اصول کلی و نیز ارتباط تنگاتنگ گفتمانی تمامی این اصول با یکدیگر توجه و عنایت جدی داشت. نگاه تک بعدی به هر یک از اصول اخلاقی اسلام می تواند خود هدایت کننده به سوی گمراهی باشد و نه فلاح. اصول یاد شده هر یک به تنهایی مبنای عمل نیستند و بلکه همگی در هماهنگی و همراهی و ارتباط کامل با یکدیگر معنا می یابند.
 
سرفصل های کلی همچون حق مداری, عدالت, تقوا, اصلاح جامعه و.... همگی خطوط پیوند اصول و تاکیدات اخلاقی اسلام در امر خبررسانی محسوب می شوند و حلقه وصل رهنمودهای اخلاقی اسلام در قالب آیات قرآن کریم و تعالیم معصومین علیهم السلام هستند, از جمله تاکیدات اسلام در این زمینه موارد ذیل قابل توجه است: ”قل امر ربی بالقسط“(اعراف, آیه ۲۹) ای پیامبر به مردم بگو که پروردگارم به قسط و عدل دستور داده است. ”ان اکرمکم عندالله اتقیکم“(حجرات, آیه ۱۳) بزرگوارترین شما نزد پروردگار با تقواترین شماست.
 
”الحق احق ان یتبع“(غررالحکم و دررالکلم ۱/۳۱۹) حقیقت بهترین چیزی است که سزد انسانی در پی آن باشد. و یا ”اصدق القول ما طابق الحق“(غررالحکم و دررالکلم ۲/۴۰۱) راست ترین گفتارها آن است که با حقیقت منطبق باشد. و یا ”خیرالامور ما اسفر عن الحق“(غررالحکم و دررالکلم ۳/۴۲۸) بهترین کارها تبیین حقیقت است. بدین سان خبررسانی اگر در راستای اصول اسلامی و در جهت روشن ساختن حقیقت باشد از جمله بهترین کارها در جامعه اسلامی است. اگرچه رهنمودهای اخلاقی اسلام در تمام عرصه های زندگی بشر و در ارتباطات فردی و اجتماعی در تمامی سطوح لازم الاتباع و تعیین کننده است اما به دلیل اهمیت فوق العاده و حساسیت و تاثیرگذاری خارق العاده وسایل ارتباط جمعی بر افکار عمومی و سرنوشت اجتماع توجه مجدد به این اصول و رهنمودها در حوزه عملکرد رسانه ها بسیار ضروری تر به نظر می رسد.

منبع: سایت پرسمان