جامعه پذیری مطلوب در خانواده

خانواده، اولین نهادی است که به انسان جامعه پذیری را می آموزاند.
 

 تشکیل خانواده، مطمئن ترین راه سلامت و امنیت جامعه است. هنگامی که مبانی خانواده مستحکم باشد و جوانان به ازدواج و تشکیل خانواده بپردازند، انحطاط، سرگردانی، طغیان، تجاوز جنسی و شیوع بیماری های خطرناک جنسی از قبیل ایدز که طاعون قرن لقب گرفته است، به طور چشمگیری کاهش می یابد.
 
بر اساس آمار بهداشت جهانی و پژوهش کانون های اصلاح و تربیت ایران، بیشتر افرادی که به انحراف کشیده می شوند، از فضای گرم و عاطفی خانواده محروم بوده و آغوش محبت پدر و مادر را تجربه نکرده اند.
 
هر گونه تغییر مثبت یا منفی در خانواده، در جامعه بزرگ انسان ها نیز تاثیر مستقیم دارد. ثبات یا بی ثباتی خانواده، مستقیما بر جامعه تأثیرگذار است. در جوامعی که ارزش های خانواده متزلزل گردد، بی شک ارزش های اخلاقی عمومی نیز سقوط خواهد کرد. خانواده، اساس اجتماع زندگی هر فرد است و آنچه بزرگسالان در جامعه عمل می کنند، فرا گرفته های آنان در خانواده است. بر اساس آخرین گزارش های اداره امور جوانان وزارت دادگستری آمریکا، در سال ۱۹۸۲ میلادی، ۱۱۸۶۵۵ پرونده قتل، تجاوز، دزدی و حملات خشونت آمیز تنها به دست نوجوانان زیر ۱۸ سال به ثبت رسیده است.
 

ادل هارل متخصص انسیتوی امور شهری در واشنگتن در این ارتباط خاطر نشان می کند که بر اساس مدارک موجود، این نوجوانان عمدتا از نسل مادرانی هستند که به مواد مخدر اعتیاد دارند و حدود ۳۰ درصد آنان دارای خانواده های از هم گسیخته اند که با پدر و مادر خود زندگی نمی کنند. به گفته هارل، نفوذ فرهنگ کانگستری در بین جوانان که محصول خانواده ای از هم پاشیده است، از عوامل مهم افزایش جنایات در آمریکا می باشد.
 
هم چنین در پژوهشی که دکتر نوابی نژاد در سال ۱۳۶۲ شمسی درباره جوانان بزه کار در کانون اصلاح و تربیت ایران انجام داد، ۳۹ درصد از آنان به خانواده های از هم گسیخته یا معتاد متعلق بودند.
 
علاوه بر این گروهی از کارشناسان خانواده و مسائل اجتماعی به سرپرستی بری (Bray) در آمریکا در سال ۱۹۸۸ میلادی پس از یک مطالعه طولی سیستماتیک طی ۱ ماه به این نتیجه رسیدند که بحران های اجتماعی و روانی در جهان معاصر، موجب تضعیف و تزلزل نهاد خانواده گردیده است. زندگی ماشینی، مصرف گرایی، فردگرایی، فمینیسم، تورم، بحران های شدید اقتصادی، تبعیض های اجتماعی، انفجار جمعیت، مهاجرت های بی رویه، شهرنشینی، کاهش ارزش های مذهبی و اخلاقی، بی بندوباری های جنسی و گسترش اعتیاد، نهاد خانواده را دستخوش شعله های وحشیانه خویش گردانیده و خانواده را در جوامع غربی متزلزل کرده است. این مسأله، کودکان و حتی بزرگسالان را در معرض مشکلات جسمانی و اختلالات روانی قرار داده و بحران های عظیمی را برای آرامش و امنیت جامعه به وجود آورده است.
 

 جامعه پذیری و تعلیم و تربیت اجتماعی، مهم ترین زیرساخت هایی است که هم نوایی فرد با جمع و الزام به رعایت ارزش ها، هنجارها، الگوها و انتظارات پذیرفته شده را تسهیل کرده و انگیزه کجروی را به حداقل می رساند. فرد در پرتو فرآیند تعطیل ناپذیر جامعه پذیری و با الگوگیری کامل از مدل های ارائه شده از سوی «دیگران مهم»(افراد و گروه های مرجع شخص و به خصوص والدین) و «دیگری تعمیم یافته» (شخصیت و سلوک مقبول جامعه) به تدریج شخصیت خویش را متناسب با الگوها و معیارهای فرهنگی جامعه شکوفا ساخته و با کسب آمادگی های لازم به عنوان یک عضو متعارف در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی مشارکت می جوید.
 
ایفای نقش های متناسب، پاسخ دهی درخور به انتظارات و توقعات اجتماعی و همسویی با مدل های پذیرفته شده محیطی، گویاترین نماد موفقیت در فرآیند جامعه پذیری و درونی سازی فرهنگ جامعه در ساختار شخصیت فرد است. در هر جامعه، عوامل و کارگزاران متعددی همچون خانواده، گروه دوستان، مراکز آموزشی و فرهنگی، کانون های مذهبی، رسانه ها، وسائل ارتباط جمعی و مطبوعات؛ سازمان های شغلی و... وظیفه فرد را انجام می دهند، اما مهم ترین عامل جامعه پذیری و انتقال فرهنگ و ارزش های جامعه، نهاد خانواده می باشد که از تولد تا وارد شدن به عرصه های اجتماعی، فرد را از لحاظ عاطفی و اقتصادی تغذیه می کند.
 
عدم موفقیت فرد در طی مرحله جامعه پذیری که عمدتا از ضعف و عدم ایفای نقش ها و وظایف توسط عوامل فوق، ناهمسویی و تعارض و ضعف عملکرد عوامل جامعه پذیر کننده، چندپارگی و تکثرگرایی فرهنگی، رواج الگوهای ناهمگون، ارتباط فرد با گروه ها و جریانات ناهمسو، ضعف سیستم های نظارتی و کنترلی، عدم بهره گیری فرد از امکانات محیطی و موانع بازدارنده و اخلالگر ناشی می شود، مانع مهمی در مسیر انتقال فرهنگ، شکل گیری شخصیت اجتماعی (من جمعی) رشد و شکوفایی استعدادهای طبیعی، برخورداری از توان لازم برای درک اقتضائات اجتماعی و پاسخ دهی به آن، هم آهنگی و همنوایی با جمع، مشارکت در فعالیت های اجتماعی، ایفای وظایف و مسؤولیت های محوله، وفاداری به اصول و معیارهای پذیرفته شده، بهره گیری مناسب از امکانات، مقدرات و فرصت های محیطی برقراری روابط و تعاملات اجتماعی است.
 
از این رو افراد فاقد جامعه پذیری مطلوب، به دلیل ظرفیت بالای ناهمسوگرایی، آمادگی زیادی برای کجروی و دست زدن به اقدامات مخاطره آمیز علیه دیگران دارند.
 
منبع: تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن، گروه نویسندگان، صص 194-196، موسسه علمی-پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، سوم، 1388.