صنعتی شدن و شهری شدن، خانواده را در جوامع مدرن از نهادی نسبتا خودکفا به نهادی که کارکرد اصلی اش توزیع عاطفه و شکل دهی به شخصیت می باشد، تبدیل کرده است.
 

نقش خانواده در واکسینه کردن اعضای خود

طبق برخی نظریات آسیب شناسانه و نظریه های جدید جرم شناسی، انحراف و کجروی در سطح، مولود و محصول کنش متقابل فرد کجرو و فرد آسیب دیده است. در نظریه های جدید، برخلاف ذهنیت رایج که معمولا آسیب دیدگان را افراد منفعل، بی تقصیر و صرفا طعمه منحرفان می انگارد، بزه دیده نیز به عنوان یکی از عناصر وقوع جرم شناخته می شود و نقش وی در فرآیند انحراف هر چند به طور ناخواسته و ناآگاهانه، نقشی تعیین کننده و قابل توجه به حساب می آید.
 
هر رفتار انحرافی در واقع برآیندی از زمینه ها، بسترها و شرایطی است که با همکاری و تعاون خواسته و ناخواسته جمعی مهیا شده و فرد آسب دیده نیز به عنوان یک عنصر مهم در وقوع جرم مطرح است.
 

برخی از مصادیق انحرافات اخلاقی

غفلت، بی مبالاتی، اعتماد بی جا، عدم بهره گیری از تجربه های محیطی، عدم توجه به هشدارها، دست زدن به ریسک های غیر عاقلانه، عدم بهره گیری درست از فرصت ها و امکانات، کنجکاوی های بی جا، عدم تحقیق و تفحص کافی و اموری از این دست، فرصت هایی است که آسیب دیده و خانواده اش ناخودآگاه در اختیار منحرفان قرار داده و ایشان را به ارتکاب جرم و بزه علیه خویش تشویق و ترغیب می کنند؛ برای مثال حجاب و پوشش مناسب در نظریه امنیت اجتماعی یک عامل بسیار مهم است. در این صورت خانواده ای که در برابر نوع پوشش فرزند خویش توجهی نشان نمی دهد، ناخواسته وی در معرض آسیب و تجاوز منحرفان قرار می دهد و در این صورت خود به عنوان زمینه ساز جرم شناخته می شود، در حالی که می توانست با رعایت موازین و شرایط پوشش مناسب، جلوی وقوع این جرم را بگیرد.
 

پیدایش نهادهای جایگزین و آینده نهاد خانواده

صنعتی شدن و شهری شدن، خانواده را در جوامع مدرن از نهادی نسبتا خودکفا به نهادی که کارکرد اصلی اش توزیع عاطفه و شکل دهی به شخصیت می باشد، تبدیل کرده است. در نظر جامعه شناسان شهری مکتب شیکاگو، از آثار مخرب شهری شدن، فروپاشی فرهنگ سنتی و در نتیجه تبدل کارکردهای خانواده است.
 
در یک نگاه کلی، در فرآیند صنعتی شدن و شهری شدن و به دنبال آن، پیدایش دولت های رفاه در جوامع مدرن و ایجاد مجموعه ای از نهادهای بدیل، خانواده را به سمت از دست دادن تعدادی از کارکردهای پیشین خود سوق داده است.
 
دولت از راه گسترش شیرخوارگاه ها، کودکستان، مدارس، خانه سالمندان، کانون های اصلاح و تربیت، از کودکان و سالمندان پرستاری و آنها را تربیت می کند و هزینه های مادی، انجام وظایف تحصیلی و بهداشتی آنها را بر عهده می گیرد (هلر، ۱۳۷۸، ۵۹- ۶۰؛ اپنگلهارت، ۱۳۷۳، ۲۰۲) .
 
این نهادها اگرچه هزینه های اقتصادی و وظایف بهداشتی و تحصیلی کودکان را انجام می دهند، هیچ گاه نمی توانند نیازهای عاطفی آنها را ارضا کنند و از این رو نسلی بی عاطفه و خشن را تحویل جامعه می دهند.
 
تغییرات ارزشی و پیدایش نهادهای بدیل خانواده، افزون بر آنکه خانواده هسته ای را در جوامع مدرن دچار تغییرات کارکردی چشم گیری کرده است، در کنار پدیده های دیگری مانند افزایش بی سابقه میزان طلاق و رشد فزاینده الگوهای جدید روابط جنسی از قبیل ازدواج اشتراکی، از درج آزاد، زندگی مشترک بدون ازدواج و زندگی مشترک دو همجنس را در پی داشته است و همه اینها دست به دست هم داده است تا نهاد خانواده به سمت اضمحلال و نابودی پیش رود و بدیهی است که جامع صنعتی غربی با تیشه ای که به ریشه خانواده زده اند، هزینه بسیار سنگینی را متحمل شده اند و جای تأسف این است که کشورهای در حال توسعه و حتی کشورهای اسلامی، نسخه های غربی را برای خویش می پیچند و بدون توجه به پیامدهای ناگوار فرهنگ غرب بر اندیشه و رفتار خود، پای در جای پای غربی ها می گذارند و بر این کار خویش افتخار می کنند!؟
 

نتیجه گیری

 خانواده، قدیمی ترین و فراگیرترین نهادی است که در تمام جوامع بشری با الگوهای مختلف وجود داشته و کارکردهای فراوانی دارد. یکی از مهم ترین کارکردهای نهاد خانواده، فرآیند «جامعه پذیری» و «نظام کنترل اجتماعی» است. خانواده به عنوان سلول های تشکیل دهنده پیکره جامعه، اگر سالم و کارآمد باشد، سلامتی و سعادت جامعه را در پی دارد و اگر متزلزل و متلاشی باشد، به مثابه سلول های سرطانی است که غده های سرطانی تشکیل داده و پیکره جامعه را دچار هرج و مرج و بی نظمی می کند.
 
نهاد خانواده به عنوان هسته اولیه تولید و تربیت نسل های آینده، مهم ترین نقش را در هنجارمند ساختن افراد جامعه بر عهده دارد و نتیجه به صورت مستقیم و غیر مستقیم در کاهش انحرافات و آسیب های اجتماعی نقش دارد. از این روست که دانشمندان و متولیان امور فرهنگی، برای اصلاح و ترقی جامعه به سراغ اصلاح و توانمند و سامان مندکردن نهاد خانواده رفته و تمام سیاست ها و جهت گیری ها را متوجه تشکیل، پایایی و پویایی خانواده میک نند تا نسلی فرهیخته و سالم به جامعه تحویل داده شود.
 
منبع: تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن، گروه نویسندگان، صص 199-201، موسسه علمی-پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، سوم، 1388.