تقدیر معیشت یعنی تأمل روی این پرسشها؛ یعنی هماهنگ سازی هزینه‌های خانواده با درآمدهای آن که تقریباً شأن و موقعیت اجتماعی را هم برای خانواده در بر دارد.
 

برنامه ریزی و تقدیر معیشت

ما در مدیریت معیشت و اقتصاد خانواده، با پرسش های زیادی مواجه ایم؛ پرسش هایی از قبیل:
  1. چه بخشی از درآمد مصرف شود؟ چه بخشی از درآمد مصرف شود؟ آیا اول ماه همه حقوقمان را مصرف کنیم؟ یا بخشی را برای خرید ساختمان یا توسعه آن یا خرید وسائل منزل و غیره برای آینده پس انداز کنیم؟
  2. مصارف چگونه طبقه بندی شود؟
  3. چه کالایی خریداری شود؟کالاهای مصرفی یا بادوام؟
  4. چه مقدار مصرف شود؟
  5. چگونه مصرف شود؟
  6. مواد آن چگونه خریداری شود؟
  7. چه مقدار خریداری شود؟
  8. چگونه نگهداری شود؟
  9. مواد چگونه آماده مصرف شود؟
  10. با اضافات چگونه برخورد شود؟
  11. دولت و برنامه ریزان دولتی نسبت به خانواده ها چه مسئولیتی دارند؟
  12. آیا محاسبه در کار خرید هزینه‌های زندگی هست یا به صورت تصادفی خریداری ها انجام می شود؟ آیا نیازهای ماه برای حقوق بگیران و نیازهای سال برای کشاورزان طبقه بندی و اولویت سنجی می‌شود یا خیر؟
  13. آیا مشخص می شود کدام هزینه‌ها بالا و کدام پایین و کدام بیش از حد و کدام مناسب است؟
  14. آیا مطالعه میشود که چرا ما بایستی در هزینه خانوار این مقدار صرف فلان کالا یا خدمت کنیم؟
  15. آیا نسبت به وجود کالای جانشین برای کالای مورد نظر تأمل لازم شده است؟
  16. آیا محاسبه می شود که می توان از آن هزینه کاست یا خیر؟
  17. آیا نمی توان هزینه های زندگی را تعدیل کرد؟
 
تقدیر معیشت یعنی تأمل روی این پرسشها؛ یعنی هماهنگ سازی هزینه‌های خانواده با درآمدهای آن که تقریباً شأن و موقعیت اجتماعی را هم برای خانواده در بر دارد. تقدیر معیشت یعنی برنامه‌ریزی و بودجه بندی؛ بودجه‌بندی لازم و ضروری است.
 

بودجه بندی چیست؟

در بودجه‌بندی برای ماه یا سال برنامه‌ریزی می‌شود و سعی می‌شود عملکرد در چارچوب همان برنامه انجام شود. البته برای موارد پیش بینی نشده هم مبلغی در نظر گرفته شود.
 
از تقدیر معیشت و مدیریت بهینه زندگی می توان به عنوان یک  شاخص مهم در سبک زندگی اسلامی یاد کرد. شاخص تقدیر معیشت نشانگر این است که آیا خانواده ها برنامه ریزی برای هزینه های زندگی دارند یا خیر آیا به صورت تصادفی خرید می کنند و بدون برنامه یا حساب شده؟
 
آیا همچنان که برای محل کار خود حساب و کتاب دارند و ثبت ورودی و خروجی دارند برای هزینه های زندگی هم ثبت ورودی و خروجی دارند یا نه؟ می توان دفتر یا فرم ثبت روزانه، ماهانه و سالانه درآمد و هزینه داشت. این برنامه می‌تواند یک شاخص برای سبک زندگی اسلامی و دوری از اسراف و خست و فقدان آن نشانه خروج از سبک زنگی اسلامی و ورود به اسراف یا خست باشد.
 
توجه داشته باشیم که وزن این شاخص در سبک زندگی اسلامی بسیار بالاست. وزن این شاخص در سبک زندگی اسلامی در حدی است که ائمه معصومین (علیهم السلام) از تقدیر معیشت به عنوان الکمال کل الکمال نام برده و آن را در کنار التفقه فی الدین قرار می دهد.
 
خانواده‌ای که غذای آنها روی حساب و کتاب براساس نیازهای خوراکی بدن است و با بودجه ماهانه تنظیم است کمتر مرتکب اسراف و اتلاف منابع غذایی می شوند هرچه بی برنامه تر باشند بیشتر از سبک زندگی اسلامی دور می شود.
 
با برنامه ریزی می توان از هزینه های اضافی کاست و صرفه جویی که امر مطلوبی است انجام داد.
 

تنظیم درآمد و مخارج

مهمترین بخش بودجه بندی، تنظیم درآمد و مخارج است در تنظیم درآمد و مخارج هزینه ها به هزینه های جاری خلاصه نمی شود بلکه تمام هزینه ها را بایستی در نظر گرفت. یک ترازنامه کامل از دارایی و هزینه ها بایستی تنظیم شود.
 
هر فرد مسلمان بایستی برای محاسبه و پرداخت وجوهات خودش حساب سالانه داشته باشد. اگر درآمدش را صرف هزینه های غیر لازم کند، اگر کالایی که مورد نیازش نباشد خریداری کند و کنار بگذارد در سالروز محاسبه خمسش بایستی خمس آن کالا را پرداخت کند. این خود شاهد این است که زندگی یک مسلمان بایستی با حساب و کتاب باشد.
 
برنامه ای که ائمه معصومین (علیهم السلام) ارائه فرموده اند که هر مومن ابتدای روز مشارطه کند و در طول روز مراقبت و انتهای شب محاسبه کند؛ این برنامه رفتارهای اقتصادی و دخل و خرج را هم شامل می شود. در ابتدای دوره برنامه داشته باشد در طول دوره مراقبت و در پایان دوره محاسبه و ارزیابی کند. در پایان دوره برنامه بایستی برنامه تعدیل شود دو طرف ترازنامه مورد ارزیابی قرار گیرد.
 
یک برنامه ریزی هفتگی و ماهانه و سالانه بودجه ای بایستی با اتفاقاتی که در آینده می افتد هماهنگ باشد و آینده نگری نیز داشته باشد. با برنامه ریزی نقاط قوت و ضعف به دست می آیند و برای ماههای آتی و سالهای بعد برنامه ریزی دقیق تر و حساب و کتاب بهتری خواهد بود در نتیجه اتلاف و تضییع کمتر و مشکلات زندگی کمتر.آنچه از مخارج که خارج از برنامه (که معمولا با تعقل و با محاسبه شأن و منزلت اجتماعی خانواده و با معیارهای صحیح برنامه ریزی تدوین می شود) معمولاً خروج از حد و اسراف است.
 
بنابراین براساس فرمایش امیرالمومنین علی (علیه السلام) می توان گفت سوء تدبیر مال بسیار را فنا می کند.[1] تدبیر صحیح از اتلاف مال جلوگیری می کند.

پی نوشت:
[1] . امام علی (علیه السلام): حُسنُ التَّدبیرِ یُنمِی قَلیلَ المالِ ، و سُوءُ التَّدبیرِ یُفنی کَثِیرَهُ؛ حُسن تدبیر ، دارایى اندک را رشد مى دهد و سوء تدبیر ، ثروت بسیار را به باد فنا مى دهد. (غرر الحکم : 4833)