تاثیر جنسیت بر انتخاب بازی کودکان (بخش دوم)

هوش، جنسیت و سن سه متغیر مهم در انتخاب بازی برای کودکان است. 
 

دبس و پیرون در مورد فعالیت های مربوط به جنسیت با استناد به مطالعاتی که در آمریکا صورت گرفته در مورد امکان تنظیم فهرست بازی ها بر حسب شاخص «دخترانه یا پسرانه» می نویسند: بدون شک بازی خاصی که مخصوص پسران یا دختران باشد وجود ندارد.
 
زیرا از طرفی، حیطه بازی هایی که هر دو جنس به طور مساوی در آن شرکت می کنند خیلی وسیع است و از طرف دیگر، گرچه به نظر می رسد که، در مدارس مختلط، بعضی فعالیت های ابزاری و ساختمانی مختص یک جنس معین است، جریاناتی از مبادله بازی وجود دارد. یعنی ممکن است همزمان بازی نکنند، ولی در زمان های مختلف دختران بازی پسران و پسران بازی دختران را اجرا کنند.
 

در هر صورت، خواه پسران و دختران به یک بازی معین بپردازند، خواه بازی های مختلف و متفاوتی بکنند، باز هم به یک طریق به آن بازی نمی پردازند. در واقع نوعی «روش» بازی مخصوص هر جنس وجود دارد که پژوهشگران زیادی به آن اشاره کرده اند.
 
به عقیده این دو دانشمند، پسران در بازی خواهان تأثر شدید و فعالیت عضلانی زیادند. به این ترتیب که آنها در موقع بازی با جنب و جوش، پر هیجان، غران و اغلب متجاوزند. دختران آرام تر و ساکت تر می مانند و پرخاشگری، جنگجویی آنان در حد حرف باقی می ماند. بازی دختران قبل از هر چیز مبنی بر رعایت اصول و قواعد است.
 
علاقه به آداب و رسوم مذهبی و تشریفاتی از همان دوره کودکستان در نزد دختران - پیدا می شود که بعد از چندی این علاقه فقط به منظور تأیید خویش و نوعی اطاعت محض، که به صورت میل شدید به مخالفت های ظاهری است، ملاحظه می شود. پسران، برعکس، در سازمان های ساده و بی حرکت، ناراحت به نظر می رسند و بازی های آنها، که ارادی تر و بی دوام تر است، بیشتر متوجه ابتکار و اکتشاف است.
 
پسران، همان طور که اشاره شد، به منظور تسلط بیشتر بر همبازی هایشان، با تغییر اختیاری قوانین، یا با فراموش کردن عمدی آنها، خود را از قید قواعد و اصول آزاد می کنند، بنابراین، ممکن است بازی معین، بر حسب آنکه دختران یا پسران بدان مشغول باشند، شکل متفاوتی به خود بگیرد. به این ترتیب ممکن است یک بازی که در نزد پسران خشونت آمیز است در نزد دختران، بازی ساده و منظمی جلوه گر شود. بنابراین، به نظر می رسد که بازی از نظر پسران وسیله ای برای تأیید خود در برابر دیگران باشد، در حالی که برای دختران مخصوصأ «چگونگی بودن» با دیگران مطرح است.
 

در جامعه ایران بازی دختران، چه در نوع سنتی و چه در نوع جدید، ویژگی های خاص خود را دارد. در روستا، با توجه به اینکه دخترها خیلی زود مسئولیت می پذیرند، سن بازی و زمان بازی بسیار محدود است. در اغلب روستاهای ایران، دختران روستایی، در کودکی، مسئولیت به دوش کشیدن بچه های کوچک تر را دارند و بعد هم باید در اقتصاد خانواده نقشی را بر عهده گیرند.
 
آنان، در سنین کودکی، پشت دارهای قالی یا گلیم می نشینند و همراه با مادر و دیگر زنان خانواده نقش خود را در کمک به اقتصاد خانواده، ایفا می کنند. به این ترتیب کار و بازی در میان دختران روستایی با یکدیگر همراه است. آنان ضمن نگهداری بچه های خردسال، همانند عروسک زنده با آنان بازی می کنند و یا پشت دارهای قالی به خواندن آواز و زمزمه ترانه می پردازند. در واقع، برای آنها تمایزی بین کار در خانه، مزرعه یا بازی وجود ندارد.
 
بازی های پسران روستایی در مقایسه با دختران از آزادی های بیشتری برخوردارند. لذا دامنه بازی در میان آنان وسیع تر و تنوع بازی بیشتر است، اما در بین آنان نیز کار و بازی توأم است، زیرا پسرها هم، مانند دخترها، از سنین کم، نقشی در اقتصاد خانواده به عهده می گیرند. کودکان روستایی ایران فرصت کمی برای بازی در مفهومی که قبلا با آن آشنا شدید دارند و از فواید بازی آن طور که باید و شاید بهره مند نمی گردند. این موضوع بیشتر از آن که به روان شناسی مربوط باشد، به روان شناسی اجتماعی یا جامعه شناسی مربوط است.
 
بنابراین، با هنجارهای جامعه روستایی، نه تنها محرومیت از جست و خیزها و بازی های متعارف، به ویژه بهره مندی از اسباب بازی ها به سلامت روانی آنها لطمه نمی زند، بلکه همراه بودن کار و بازی در این جوامع، نشاط و شادابی کودکانه آنان را با طراوت و سرزندگی یک محیط پرتلاش در می آمیزد.
 

کودکان در سراسر دنیا، در شهر و روستا، کوه و دشت، هر جا که باشند بازی می کنند و محیط فقط در نوع بازی آنها تأثیر می گذارد. کودک آمریکایی بازی می کند، اما ممکن است از بازی «کلاغ پر» چیزی نداند و لذتی هم نبرد.

طبق مطالعات انجام شده، کودکان ژاپنی بیشتر به فعالیت های غیر رسمی گروهی علاقه نشان می دهند، در حالی که بچه های آمریکایی بر بازی های تیمی و رقابتی تأکید دارند. کودکان آمریکایی تنها در مراحل اولیه دوران کودکی به بازی های مهیج علاقه مندند، ولی بچه های ژاپنی این علاقه را برای مدت طولانی تری حفظ می کنند.

نه تنها بازی های دو کشور، بلکه بازی های شمال و جنوب یک کشور و حتی محله های یک شهر نیز با هم تفاوت دارد. فرهنگ هر جامعه در بازی اثر می گذارد و می توان گفت که بازی کودکان به نوعی نشان دهنده فرهنگ آن جامعه است. در منطقه های محروم، به علت اینکه افراد از توانایی اقتصادی زیادی برای خرید وسایل و اسباب بازی برای کودکان برخوردار نیستند، آن دسته از بازی های سنتی را که نیاز چندانی به ابزار و اسباب ندارند به کودکان خود می آموزند. در این جوامع کودکان یاد می گیرند که برای خود اسباب بازی بسازند. این تولید و سازندگی نیز بازی و فعالیت دلچسبی برای این قبیل کودکان هست می شود.
فضا و مکان و به طور کلی محیط بازی با نوع بازی تناسب دارد، به طوری که فعالیت های بدنی معمولا در فضای باز و بازی های فکری در اتاق های منزل انجام می گیرد.

عوامل مؤثر در بازی بسیارند. از جمله آنها می توان به نقش همبازی، اسباب بازی، البسه بازی، زمان، آزادی عمل کودک، تشویق والدین و تغذیه کودک نیز اشاره کرد.
 
منبع: روان شناسی بازی. محمدعلی احمدوند. صص 4-6. دانشگاه پیام نور. پنجم. 1381.