علل، علائم و درمان تنگی نفس

وجود وقفه و اخلال در الگوی تنفسی منظم انسان می‌تواند یک هشدار باشد. احساس ناتوانی در نفس عمیق کشیدن را تنگی نفس می‌نامند. علائم این تنگی نفس را می‌توان این‌گونه نام برد: تشنه هوا بودن، کوتاه شدن نفس‌ها و احساس تنگی در قفسه سینه. تنگی نفس می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکلات و شرایط مختلفی در سلامتی انسان باشد که ممکن است بروز آن به‌صورت یک‌دفعه و ناگهانی و یا به شکل گسترش در طولانی‌مدت باشد.

در تمامی موارد ابتلا به تنگی نفس، جهت تشخیص علت اصلی بروز و یافتن بهترین راه درمان آن، نیازمند مراجعه به پزشک هستیم. ناگفته نماند که نفس‌تنگی شدید که می‌تواند عملکرد کلی انسان را تحت تأثیر قرار دهد نیازمند مراجعه سریع به پزشک است.
 

تنگی نفس می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که تقریباً ۸۵ درصد از موارد آن با دلایل زیر مرتبط هستند:
-- آسم
-- نارسایی احتقانی قلب
-- ایسکمی میوکارد یا ایسکمی قلب
-- بیماری مزمن انسدادی ریه
-- بیماری بینابینی ریه
-- ذات‌الریه
-- اختلالات روحی و روانی مثل اضطراب

* در توضیح ایسکمی میوکارد لازم به ذکر است: به کاهش میزان خون‌رسانی به عضلات قلب ایسکمی میوکارد یا ایسکمی قلب می‌گویند که این اتفاق معمولاً ناشی از انسداد رگ‌ها است و می‌تواند منجر به حمله قلبی شود.

بسیاری از شرایطی که با تنگی نفس در ارتباط‌اند در واقع با قلب و ریه‌ها نیز مرتبط هستند. علت این ارتباطات این است که این ارگان‌ها مسئول اصلی گردش اکسیژن و خارج کردن کربن‌دی‌اکسید در سراسر بدن هستند؛ بنابراین هرگونه اخلال و یا تغییراتی در ریه و قلب انسان می‌تواند منجر به بروز تنگی نفس شود.

البته علاوه بر شرایطی که در بالا ذکر شد، شرایط ریوی و قلبی دیگری هم وجود دارند که با تنگی نفس در ارتباط هستند. این شرایط عبارت‌اند از:
 

-- آنژین
-- اِدِم ریه (ناشی از نارسایی احتقانی قلب)
-- حمله قلبی
-- تامپوناد قلبی
-- فشارخون پایین
 

-- سرطان ریه
-- فشارخون ریوی یا پرفشاری ریه
-- آپنه خواب
-- آمبولی ریه
-- آنافیلاکسی
-- هواجنبی در هر دو ریه
-- سندرم دیسترس تنفسی حاد
-- برونشکتازی
-- پلورال افیوژن
-- اِدِم قلبی غیرکاردیوژنیک یا غیر قلبی

ناگفته نماند که علل دیگری به غیر از قلب و ریه نیز در بروز تنگی نفس می‌توانند مؤثر باشند مثل:
-- کم‌خونی
-- قرار داشتن در معرض مونواکسید کربن
-- ارتفاع بالا
-- دمای خیلی پایین یا خیلی بالا
-- چاقی
-- ورزش خیلی سخت و شدید

همان‌طور که مشکل نفس‌تنگی می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، شروع مشاهده علائم آن‌هم می‌تواند مختلف باشد. تنگی نفس ممکن است در فردی به‌طور ناگهانی رخ دهد. در این موارد باید فورا به پزشک مراجعه کرد. آسم، اضطراب و حمله قلبی از عوامل بروز ناگهانی تنگی نفس هستند. همچنین ممکن است فردی دچار تنگی نفس مزمن شود که این شرایط می‌تواند طولانی باشد و حتی ماه‌ها طول بکشد. عواملی مثل بیماری مزمن انسدادی ریه، چاقی و برخی شرایط دیگر موجب این نوع تنگی نفس هستند.
 

تنگی نفس می‌تواند دارای علائم متفاوتی باشد که این علائم در تشخیص علل تنگی نفس بسیار مؤثر خواهد بود. به‌طور مثال اگر تنگی نفس همراه با سرفه باشد بنابراین انتظار وجود مشکل در ریه می‌رود. نفس‌تنگی همراه با احساس درد در ناحیه قفسه سینه می‌تواند نشانه وجود مشکل در قلب انسان باشد. پزشکان علاوه بر بررسی این موضوعات به بررسی عوامل احتمالی به غیر از قلب و ریه نیز خواهند پرداخت.

معمولاً علائم زیر به همراه تنگی نفس وجود خواهند داشت:
-- تپش قلب
-- کاهش وزن
-- صدا دادن درون ریه‌ها (معمولاً با گوشی پزشکی قابل تشخیص است)
-- نفس کشیدن همراه با خس‌خس
-- ورم پا‌ها
-- دشوار شدن تنفس هنگام دراز کشیدن
-- تب بالا
-- سرفه

خوب است فردی که دچار تنگی نفس شده یک لیست از علائم و مشاهدات خود تهیه کند و آن را در اختیار پزشک قرار دهد.

افرادی که دارای علائم زیر با تنگی نفس هستند باید سریعاً به پزشک مراجعه کنند:
-- نفس‌تنگی ناگهانی که بر توانایی انسان در عملکرد تأثیر می‌گذارد
-- از دست دادن هوشیاری
-- درد قفسه سینه
-- حالت تهوع
 

تنگی نفس می‌تواند نشانه طیف وسیعی از شرایط پزشکی و سلامتی باشد؛ بنابراین احتمال دارد پزشکان نیز گستره‌ای از بررسی‌ها را برای تشخیص اصلی‌ترین عامل این مشکل انجام دهند. مثل:
 

-- بررسی وضعیت سلامتی حال حاضر فرد و علائمی که دارد
-- بررسی سابقه بیماری‌های مزمن و جراحی
-- بررسی دارو‌های مورد استفاده
-- بررسی مصرف سیگار و دخانیات
-- بررسی سوابق خانوادگی
-- بررسی جراحی‌های اخیر
-- بررسی وضعیت محیط کار
 

-- بررسی علائم حیاتی
-- ثبت و بررسی وزن
-- بررسی وضعیت ظاهری
-- اندازه‌گیری جریان بازدم (peak flow) و میزان اکسیژن خون (پالس اکسیمتر)
-- بررسی ریه‌ها، قلب و رگ‌های گردن
انجام بررسی‌های فیزیکی می‌تواند بر اساس تشخیص پزشک معالج هر فرد، موارد دیگری را نیز شامل شود.
 

پزشک بعد از مورد بررسی قرار دادن سوابق پزشکی و فیزیکی فرد، بر اساس مشاهدات خود آزمایش‌هایی را ترتیب خواهد داد که از جمله این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:
-- تصویربرداری اشعه ایکس از قفسه سینه
-- الکتروکاردیوگرام
-- اسپیرومتری
-- آزمایش خون
 

مشکل نفس‌تنگی معمولاً با یافتن عاملی که موجب بروز این مشکل شده و درمان آن، بهبود خواهد یافت. همچنین در مدت‌زمانی که پزشک در حال بررسی و یافتن دلیل اصلی نفس‌تنگی است شاید از روش‌هایی برای تسکین نفس‌تنگی استفاده کند.
 

-- حذف مسدودکننده‌های مسیر تنفسی
-- از بین بردن مخاط
-- کاهش التهابات مسیر تنفسی
-- تسکین اشتها یا تشنگی بدن برای هوا

علاوه بر این‌ها ممکن است پزشکان از تجویز دارو نیز استفاده کنند. این دارو‌ها شامل استروئید‌ها برای آسم، آنتی‌بیوتیک‌ها برای ذات‌الریه و یا سایر دارو‌ها می‌شوند. استفاده از اکسیژن کمکی و در برخی موارد استفاده از جراحی نیز لازم خواهد بود. در برخی موارد هم روش‌های درمانی غیر دارویی مثل تمرین‌های تنفسی برای تقویت ریه‌ها تجویز خواهد شد.

لازم به توضیح است در افرادی که به‌طور مزمن با تنگی نفس مواجه هستند، اِعمال تغییر در سبک زندگی می‌‎تواند در تسکین این مشکل مؤثر باشد. تغییراتی مثل:
-- کاهش وزن
-- ترک مصرف سیگار و دخانیات
-- رسیدگی و درمان سایر مشکلات احتمالی موجود در سلامتی
-- دوری از محرک‌های محیطی مثل آلرژن‌ها و هوای آلوده
-- اقامت در ارتفاع پایین (کمتر از ۵۰۰۰ پا)
-- تحت نظر داشتن هر وسیله یا دارویی که مورد استفاده قرار می‌گیرد و احتمال تشدید علائم را دارد.

منبع: سایت تبیان