نکاتی در رابطه با احسان و کمک به دیگران (بخش دوم)

بخشش مادی، گامی برای خروج از تنهایی و تقویت همدلی با دیگران است که نتیجه آن، رشد جامع و درونی سازی دین برای افراد است.
 

1. بر اساس قانون تکریم انسان ها، در سفارش های دینی آمده است که انفاق های مستحبی را به شکل پنهانی انجام دهید تا شخصیت افراد حفظ شود. همچنین گفته شده است قرض دادن، هجده برابر صدقه دادن پاداش دارد. نکته روان شناختی این دستور می تواند افراد را به تلاش برای ادای دین، تکریم شخصیت آنان و کمک به سلامت عمومی جامعه با پویایی و همدلی افراد تشویق کند.

2. نکته دیگری که در قرآن به چشم می خورد، توجه به بخشش مالی در کنار دیگر عبادت هاست. در بیشتر موارد، زکات دادن پس از نماز خواندن آمده است که می تواند در درونی شدن دین داری افراد و توجه به رشد معنوی همه جانبه آن کمک کند: «رجالٌ لا تُلْهِیهمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیعٌ عَنْ ذِکرِ اللّهِ وَ إقَامِ الصَّلاَةِ وَ إِیتَآءِ الزَّکاةِ یخَافُونَ یوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ القُلُوبُ و الْأَبْصَارُ؛ مردانی که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خدا و نماز گزاردن و زکات دادن بازندارد، از روزی که دل ها و دیدگان دگرگون می شوند، هراسناکند». (نور: 37)

ممکن است افراد در عبادت های فردی رغبت بیشتری داشته باشند و در تنهایی و بی اعتنایی خود متوقف شوند. نسخه بخشش مادی، گامی برای خروج از تنهایی و تقویت همدلی با دیگران است که نتیجه آن، رشد جامع و درونی سازی دین برای افراد است.

3. در گزینه های دینی، نه تنها به بخشش که به رقابت در این زمینه نیز توجه زیادی شده است. قرآن در این زمینه از سرعت زیاد سخن می گوید و از واژه سبقت گرفتن بر دیگران در کارهای خیر یاد کرده است. چنانچه چنین فضایی بر جامعه حاکم شود، نیازمندان واقعی آن از کرامت و تمکن مناسب برخوردار می شوند. واژه های «سارعوا» و «فاستبقوا» در قرآن به این موضوع اختصاص یافته اند.

وَ سَارِعُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِن رَّبِّکمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها السَّماواتُ والأرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ الَّذِینَ ینْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ؛ و بشتابید به سوی آمرزش پروردگارتان و بهشتی با پهنه آسمان ها و زمین که برای پرهیزکاران آماده شده است؛ همانان که در خوشی و ناخوشی انفاق می کنند». (آل عمران: 133 و 134)

لِکلٍّ جَعَلْنا مِنکمْشِرْعَةً وَ مِنْهاجا وَ لَوْ شَاءَ اللّه  لَجَعَلَکمْ أُمَّةً واحِدَةً وَلکن لِّیبْلُوَکمْ فِی مَا آتاکمْ فاسْتَبِقُوا الخَیرَاتِ إِلَی اللّه مَرْجِعُکمْ جَمِیعا فَینَبِّئُکمْ بِما کنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ؛ هر گروه از شما را آیین و روشی مقرّر کرده ایم. اگر خدا می خواست هر آینه شما را یک امت کرده بود [ولی نکرد] تا درباره آنچه به شما داده بیازمایدتان؛ به سوی کارهای خوب سبقت گیرید که بازگشت همگی تان به سوی خداست و او شما را از [حقیقت] چیزهایی که در آنها اختلاف می کرده اید، خبر می دهد». (مائده: 48)

4. اسلام همان اندازه که از تلاش برای به دست آوردن درآمد از راه درست یاد کرده، به همان نسبت نیز افراد را از وابستگی به پول و مال باز داشته است. پول در زندگی دین دار تنها وسیله ای برای کسب رضایت خداوند است که با انجام وظایف مالی محقق می شود. امام سجاد علیه السلام می فرماید: «بهره برداری از مال کمال مردانگی است». (کلینی، 1401: ج1: ح12: 20) یکی از اندیشمندان نیز بر این باور است: «پول مانند دست و پا برای انسان است یا از آن استفاده کن یا آن را از دست بده». (فرنهام و آراگایل، 1384: 23) دین، موافق انباشت مال نیست، بلکه آن را در چرخه اقتصادی جامعه و نیز تأمین نیازهای شخصی، خانوادگی و نوع دوستی جست وجو می کند.

5. همدلی، یکی از مهارت هایی است که افراد را در نزدیک شدن به یک دیگر و نیز پدید آمدن احساس خوب و انسان دوستانه یاری می دهد. بخشش مادی نیز یکی از شاخص های همدلی است که به هنگام نیاز دیگران، می تواند مرهمی بر زخم های اقتصادی باشد. در همدلی، فرد با هوش هیجانی مناسب خویش، می تواند خود را در موقعیت دیگران بگذارد و از نگاه آنان به مشکلات بنگرد و آن را حل کند.

6. عبور از خود، جلوه های گوناگونی دارد. تا زمانی که شخصی در خودخواهی خویش غرق باشد، لذت شکوفایی را نخواهد چشید. بخشش های مادی، جلوه مثبت گذر از خودشیفتگی و گامی برای ارتقای سلامت است. کسانی که قدرت بخشیدن و از خود گذشتن را داشته باشند، به همان نسبت از محبت دیگران برخوردار می شوند که یکی از نیازهای اساسی در روان شناسی انسان گراست.

منبع: سایت حوزه نت