برون افکنی کودک از طریق نقاشی (بخش اول)

برخی پژوهندگان متوجه شده اند که کودکان خردسال از بالای کاغذ شروع به نقاشی می کنند.
 

بررسی برون افکنی از طریق خط، فضا و رنگ

 ظهور ناخودآگاه در نقاشی با نمادهای مختلفی انجام می گیرد که در پرتو دانستنی های روان شناختی و روانکاوی قابل تعبیرند. به کارگیری رنگ یکی از این نمادهاست. خط و فضای به کار گرفته شده در نقاشی نیز به علت ارزش های برون افکنانه خود ویژگیه ای شخصیت کودک را ظاهر می سازند و ممکن است در نمونه دیگر از این نمادها باشند که بررسی برون افکنی از طریق آنها (خط و فضا و رنگ) امکان پذیر می گردد.
 

1.خط

بدون وابستگی به محتوا نیز دارای بار شدید بیانی و قدرت وجودی خاصی است که پویایی و بنیان شکل از آن ناشی می شود. خط ممکن است به اشکال مختلف ظاهر شود مانند ضخیم، نازک، خط و نقطه، خط مداوم، عمودی، افقی، زاویه دار، مارپیچ ممکن است براق یا مات یا شفاف باشد. بنابراین، از روی خط به تنهایی می توان حالت های روانی مختلف مانند، غم، شادی، عصبانیت و اطمینان به خود را بررسی کرد.
 
پس از ورای خط می توان به حالت های روانی یا فکری خود آگاه یا ناخودآگاه یا به ویژگی های شخصیت ترسیم کننده خطوط پی برد. برای تحلیل و تعبیر خط ها، قواعد همگانی و معتبری وجود دارد. حالت راحتی و خوشحالی، حرکات را وسیع و پردامنه می کند. نتیجه اش خط هایی بازتر و بلندتر است. نیروی زندگی با علامت ها و خط های بلند، که به طرف بالا می رود، بیان می شود.
 
ضعف عصبی با فشردگی و کوتاهی خطوط، پرخاشگری با قطعه قطعه کردن و متغیرکردن و به هم پیچیدن خطوط، احساسات با خطوط نازک و حرکات ملایم آنها نشان داده می شود. کودکان پیشرفته تر خطوطی به اشکال مختلف و با حفظ تعادل میان قسمت های مختلف و گودکان خجالتی خطوط کوتاهی می کشند. گویی کشیدن خط را برای آنها منع کرده اند.
 

نیروی عاطفه در نقاشی

به طور کلی، قدرت و شدت خط، نشان دهنده نیروی عاطفی موجود در حین انجام کار است: خطوطی که با نیروی زیاد و پررنگ شروع می شوند و به صورت کاملابی رنگ به پایان می رسند نشان دهنده کمبود جوش وخروش و ناتوانی نقاش آن برای به پایان رساندن فعالیت در دست انجام است. همچنین نشان دهنده آن نیروی درونی است که نتوانسته محل مناسبی برای اظهار وجود پیدا کند. کودکان خودرأی که همیشه می خواهند اظهار وجود کنند، و در عین حال اغلب بیش از دیگران زیر فشار قرار دارند، اشکالی با خطوط پراکنده ترسیم می کنند. البته، این خصوصیات ممکن است به عوامل رشدی کودک بیش از عوامل شخصیتی او بستگی داشته باشند.
 
بنا به تحقیق وهنر، خطوطی که دور چیزی کشیده می شود، اگر خیلی صاف باشند، بیانگر دشمنی، فشار و اغلب حتی بیماری عصبی یا دلواپسی اند و به عکس، اگر آن خطوط آرام، مطمئن، روان و دارای ارزش زیبا شناختی باشند نشان دهنده شخصیت پخته و مجرب خالق آن اند.
 
بنابر تحقیق «الشولر» اگر روی قسمت هایی از ترکیب نقاشی خط خطی و مخفی شده باشد، بیانگر مشکلات عاطفی و دلهره و ترس نقاش آن از شیء یا شخصی است که با خط خطی کردن مخفی شده است. ولی اگر قسمتی از نقاشی با خطوط بی رنگ و سطحی مخفی شده باشد، نشان دهنده امنیت و سازگاری کودک است.
 

2. فضا

به طور کلی، کودکانی که رسم و نقاشی آنها با تناسب بر روی کاغذ آورده شده، کودکانی آرام هستند. به نظر یوشیم ، کودکانی که فضا را بهتر از دیگران حس می کنند دارای قابلیت درک بهتری اند.
 
هنگامی که کودک در قسمت های مختلف کاغذ نقاشی های متفاوتی که دارای معانی خاص اند، ترسیم می کند، اگر بزرگسالان به دقت کودک را زیر نظر داشته باشند، برای فهم آن احتیاج به توضیح خود کودک نخواهند داشت.
 
 به کارگیری فضا، نشان دهنده ارتباط و طریقة واکنش کودک با محیط اطراف اوست، پژوهشگران مختلفی موضع و محلی را که نقاش در جای جای کاغذ کشیده است، بررسی و تفسیر کرده اند. گرایشی که کودک برای خارج شدن از کادر کاغذ دارد، نه تنها بیانگر خصوصیات کودکان کوچک یا عقب مانده ای است که تسلط عضلانی ندارند، بلکه در میان کودکان بزرگتری هم دیده می شود که از کمبود محبت رنج می برند و کمتر به خود اعتماد دارند و در نتیجه متکی به محیط اطرافشان اند.
 
کودکان خجالتی و کمرو نیز در گوشه کاغذ یا در قسمت محدودی از فضای کاغذ یا بر روی کاغذ کوچکی نقاشی می کنند، زیرا در مقابل سطح کاغذهای بزرگ خود را گم می کنند و این نیز نشان دهنده نداشتن اعتماد و اطمینان به خود است. این درست مانند احساس زندانی هاست که مدت ها در بند بوده اند و ناگهان خود را در محیطی بازیافته اند که احساس گم شدن می کنند و برای احساس امنیت و محافظت از خود، به گوشه ای پناه می برند که جایگزین سلول زندان است. کودکانی که در نقاشی های خود این حالت را نشان می دهند احتیاج به تشویق و پشتگرمی بسیار دارند.
 
برخی پژوهندگان متوجه شده اند که کودکان خردسال از بالای کاغذ شروع به نقاشی می کنند. معمولا قسمت بالای کاغذ نشان دهنده سر و آسمان و نمادی از ارزش های والاست.

منبع: روان شناسی بازی. محمدعلی احمدوند. صص 141-144. دانشگاه پیام نور. پنجم. 1381.