نقش هورمون استروژن در زندگی زنان

هورمون استروژن در رشد و شکل دادن به جلوه های ثانوی جنسی نظیر زیبایی اندام و لطافت، نرمی پوست، افزایش ترشحات مخاطی مجاری تناسلی نقش مهمی دارد. 
 

استروژن را می توان هورمون ویژه جنس زن دانست؛ تولید آن در تخمدان بین هفته های ۸ تا ۱۰ زندگی جنینی آغاز می شود و پس از آن تا زمان تولد و سپس هنگام بلوغ و آنگاه تا دوره یائسگی، مراحلی را طی می کند و تحت تأثیر غده هیپوتالاموس و هیپوفیز از مکانیسم خاصی برخوردار است.

استروژن به صورت مایعی بی رنگ و قطره قطره وارد جریان خون می شود و به سراسر بدن می رسد. بخش عمده این هورمون در تخمدان ساخته و مقداری نیز از قشر فوق کلیه ترشح می شود. میزان ترشح این هورمون در دوران آبستنی توسط جفت، ۱۰۰ برابر میزانی است که در دوره عادت ماهانه در تخمدان ها پدید می آید.
 

سه نوع استروژن در بدن زن وجود دارد: «بتا استرادیول»، «استرون» و «استریول»، که در بافت های بدن (به ویژه کبد) از دو استروژن دیگر ساخته می شود. بتا استرادیول، ۱۲ برابر قوی تر از استرون و ۸۰ برابر قوی تر از استریول است.۳۹ درصد استرادیول موجود در گردش خون به حالت آزاد و ۹۷ درصد آن به حالت چسبیده به پروتئین است.
 
میزان این قوی ترین استروژن در سنین باروری در طول ماه نوسان دارد، از روز اول تا دهم دوره قاعدگی ۲۴ تا ۶۸ پیکوگرم در میلی لیتر، از روز یازدهم تا بیستم ۵۰ تا ۱۸۶ و از روز بیست و یکم تا سی دوره قاعدگی ۷۳ تا ۱۴۹ پیکوگرم در میلی لیتر است. بیشترین میزان ترشح استرادیول، درست پیش از تخمگذاری است و به 6/0 میلی گرم در روز می رسد. مقادیر اندکی از این هورمون در بدن مرد نیز وجود دارد که از بیضه ها، غدد فوق کلیه و... ناشی می شود و با افزایش سن، سطح متوسط آن افزایش می یابد. غلظت استرادیول پلاسما در مردان ۲ نانوگرم در دسی لیتر (۷۰ پیکومول در لیتر) و میزان تولید کل آن 05/0میلی گرم در روز است.
 

هورمون استروژن در زندگی زن، دارای نقش اساسی و مهم است؛ «بیش از ۳۰۰ بافت مختلف بدن زن برای استروژن گیرنده دارند (یعنی این بافت ها به نوعی تحت تأثیر این هورمون هستند)... کمبود این هورمون با تغییرات فیزیکی وسیعی همراه است. استروژن دستگاه جنسی بدن (مهبل و رحم)، دستگاه ادراری (مثانه و مجرای ادرار)، پستان ها، پوست، مو، پرده های مخاطی، استخوان ها، قلب و عروق خونی، عضلات لگن و . مغز را تحت تأثیر قرار می دهد».
 
«هورمون استروژن در رشد و شکل دادن به جلوه های ثانوی جنسی نظیر زیبایی اندام و لطافت، نرمی پوست، افزایش ترشحات مخاطی مجاری تناسلی و تنظیم انحناهای خاص اندام زنان و تنظیم تغییرات دوره ای رحم نقش اساسی دارد. با نبودن آن برای زن مسائل ناراحت کننده روحی و روانی ایجاد می شود». صفات ثانویه جنسی و دستگاه تناسلی،  نقش این هورمون را در زیست طبیعی زنان بیشتر می نمایاند:
 

ترشح استروژن، اندام های زنانه را شکل می دهد؛ در دوران بلوغ که ترشح آن افزایش می یابد، رحم، پستان ها و اندام های تناسلی خارجی زن رشد می کند، وسعت لگن زیاد و عمق آن کم می گردد و به طور مشخص از لگن مرد تمایز می یابد. چربی زیرجلدی زیاد می شود؛ باسن و پستان ها بر اثر تجمع چربی حالتی برجسته می یابند و در مجموع پوست بدن زن، صاف، نرم و لطیف می شود.
 
از آنجا که استروژن میل جنسی را بر می انگیزد و در زن تمایل به جنس مخالف را ایجاد می کند، آن را هورمون معشوقه نامیده اند.
 

 استروژن در رشد و تکامل دستگاه تناسلی زن، نقش اساسی دارد. این هورمون ترشحات غشای مخاطی گردن رحم را رقیق و قلیایی تر می سازد و زمینه بقا و انتقال اسپرم ها را بیشتر فراهم می آورد.
 
کمبود و یا فقدان این هورمون به تحلیل رفتن و کوچک شدن اندام های تناسلی زن می انجامد و ممکن است به خارش، تنگی و مقاربت دردناک منجر شود.
 
استروژن در تنظیم فعالیت تخمدان ها مؤثر است و زمینه ساز آزاد شدن تخمک توسط تخمدان هاست و در انقباض عضلات صاف دیواره لوله های رحم نقش دارد، لایه های میانی و سطحی، مخاط مهبل را افزایش می دهد و شواهد حاکی است که از سرطان دستگاه تناسلی و سرطان پستان جلوگیری می کند.
 
دوره جنسی در پستانداران با بالا رفتن غلظت استروژن به وجود می آید. این هورمون در احیای فعالیت جنسی حیوان ماده اخته، اثری بارز دارد و به نظر می رسد از طریق تأثیر بر مهبل و ایجاد بو در تهییج حیوان نر مؤثر است و جانور ماده را جذاب تر می کند؛ اگر سوراخ های بینی جنس نر بسته شود، اثر علامتی این هورمون از بین می رود. در پرندگان، استروژن، هورمون اصلی در آمادگی جنسی است. در موش هایی که تخمدان آنها برداشته شده، تزریق استروژن و چند ساعت پس از آن، تزریق پروژسترون، سبب می شود حیوان به طور مطلوب، پذیرای جنس نر گردد. در میمون رزوس که مانند انسان دوره جنسی ۲۸ روزه دارد، برداشتن تخمدان ها از دفعات جفت گیری می کاهد و تزریق استروژن، میزان آن را دوباره افزایش می دهد.
 
منبع: کتاب زن. سیدهادی حسینی و علی احمد راسخ . صص 44-47، انتشارات امیرکبیر. سوم. 1387.