مقدمه

امروزه تروما بر زندگی بسیاری از ما سایه افکنده است. عدم اطمینان از آینده و میزان استرس و ترس در این ایام بالاست. این شرایط برای افرادی که بیمار نشده اند و یا حتی در معرض بیماری و یا عوارض آن هم قرار ندارند نیز وجود دارد. تهدید از دست دادن ثبات اقتصادی و مالی، سلامت و یا فقدان افراد مورد علاقه مان، شرایط دشواری را فراهم نموده است.
 

همه گیری بعدی یک همه گیری روانشناختی است

یکی از اهداف اساسی متخصصان سلامت روان و متصدیان این حوزه، چه در دولت ها و چه مراکز خصوصی، باید این باشد که بتوانند تعداد زیادتری از افراد جامعه را به سلامت از اختلال استرس پس از سانحه عبور دهند. مواجهه و مقابله با تروما (حادثه) سخت و دشوار است، اما بدتر از این وضعیت، زندگی طولانی مدت با اختلال استرس پس از سانحه است.
 
ما نمی توانیم از اختلال استرس پس از سانحه پیشگیری کنیم اما کارها و روش های مختلف و متنوعی وجود دارد که به کمک آن ها می توانیم احتمال شیوع و همه گیری این اختلال روانی را تا اندازه زیادی کاهش دهیم. برای شروع باید دو فرضیه کلیدی زیر را مد نظر قرار دهیم:
 
1) همه افراد جامعه در معرض ترما قرار دارند، اما همه افراد دچار تروما نخواهند شد.
2) افراد و جوامع می توانند با افزایش توانایی ها و پیروی از برخی دستورالعمل ها، بر تروما غلبه کنند.
 
در طراحی چنین دستورالعمل هایی باید این نکته را مد نظر قرار دهیم که بسیاری از عوامل بر احتمال ابتلای افراد به اختلال استرس پس از سانحه، تأثیر می گذارند. برخی از این عوامل عبارتند از: سن، ژنتیک، سبک زندگی، سلامت جسمی، سلامت روان، توانایی های فردی و حمایت های اجتماعی.
 
مکانیسم اساسی که به شدت بر میزان تأثیر تروما بر افراد مؤثر است، خود تنظیمی است. هر چه فرد مهارت خود تنظیمی بهتر و بیشتری داشته باشد، توانایی بیشتری برای عبور از بحران خواهد داشت. از سویی هر چه خود تنظیمی فرد ضعیف تر باشد، احتمال ابتلای او به اختلال استرس پس از سانحه بیشتر خواهد بود.
 

خود تنظیمی چیست؟

خود تنظیمی یعنی توانایی مدیریت هیجانات شدید (مثبت و منفی)، احساسات و افکار. خود تنظیمی یکی از اهداف اساسی و اصلی در درمان است، خصوصاً در درمان تروما (اختلال استرس پس از سانحه).
 
همه بازماندگان یک تروما (حادثه) با یادآوری گذشته روبرو می شوند. برخی ضمن یادآوری خاطرات گذشته واکنشی منطقی و متناسب به این خاطرات نشان می دهند. اما برخی دیگر از افراد نمی توانند چنین شرایطی را کنترل نموده و ممکن است نسبت به یادآوری خاطرات گذشته، عکس العمل و واکنشی بیمار گونه از خود نشان دهند. برای این افراد زندگی پر است از محرک هایی که هر لحظه می توانند خاطراتش را به یاد آورده و عکس العملش را در پی داشته باشند. هر چند که منابع استرس می توانند سیستم عصبی را برای هر فردی دستخوش تغییراتی کنند، اما بازماندگان یک تروما مانند بازماندگان بیماری کرونا، بیش از دیگران آسیب پذیر خواهند بود.
 
تقویت خود تنظیمی به عنوان یکی از اصول اولیه و اساسی در درمان های روانشناختی و بویژه درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) توسط متخصصان حوزه سلامت روان تجویز می شود و پژوهش های علمی فراوانی تأثیرگذاری آن بر درمان را تأیید نموده اند. هر چند که تحقیقات زیادی در مورد تأثیر خود تنظیمی در نحوه مواجهه و مقابله افراد با بحران ها وجود ندارد، اما نتایج برخی تحقیقات نشان داده اند که پرسنل مراکز و سازمان های درگیر با بحران ها، مانند کارمندان آتش نشانی، پلیس، کارمندان حوزه بهداشت و سلامت و.... اگر به مهارت خود تنظیمی مجهز باشند، خیلی کمتر از دیگران ممکن است مشکلاتی مانند اختلال استرس پس از سانحه را تجربه کنند.
 
پنجره تحمل اصطلاحی است که شخصی به نام سیگل در سال 1999، آن را ابداع کرد تا بوسیله آن واکنش متوازن به استرس را توصیف کند. وقتی بازماندگان کرونا در محدوده پنجره تحمل قرار بگیرند، می توانند افکار و عواطف خود را پردازش کنند، قضاوت های صحیح تری داشته باشند، و حتی چیزهای بیشتری بیاموزند.
 
در درمان، هدف درمانگر این است که بتواند توانایی های فرد در واکنش مناسب به عوامل محرک را به نحوی گسترش دهد که این محرک ها برای فرد قابل تحمل بوده و او را از حالت توازن و تعادل خارج نکنند. واکنش به ترما و حادثه و یادآوری خاطرات باید متناسب با موقعیت باشد. حتی واکنش ضعیف مثل گریه نکردن و بی تفاوفتی نیز ممکن است نگران کننده باشد و آسیب های روانی و حتی جسمی زیادی را برای فرد به همراه داشته باشد.
 
پورگس (2011) مفهوم مهم دیگری را به پنجره تحمل افزود و آن را درگیری اجتماعی نامید. معمولاً تعامل با دیگران پس از مواجه شدن با یک سانحه و یا همان تروما، دشوار است. اما بازماندگان یک تروما می توانند با حفظ کنترل، مهارت های خود را افزایش داده و طیف وسیعی از هیجانات را تجربه کنند. تعامل اجتماعی فعال می تواند در روابط چهره به چهره، چنین امکانی را برای افراد فراهم نماید.
 
از منظر تئوری پلی واگالِ پورگس، تروما بر سرزندگی در تعاملات اجتماعی، تأثیر می گذارد. سرزندگی در تعاملات اجتماعی می تواند به تنظیم واکنش به استرس تأثیر مثبت گذاشته و مهارت های خود تنظیمی فرد برای مقابله با بحران پیش آمده را به شدت افزایش دهد.
 

هنگامی که استرس شیوع یابد، چگونه می توانیم مهارت خود تنظیمی را حفظ و تقویت کنیم؟

برای اطلاع یافتن از سختی این کار باید بدانیم که بدن مانند اسفنجی است که تجارب را جمع و جذب می کند. هر چه بیشتر در گذشته استرس های مزمن و تروماها را تجربه کرده باشیم، واکنش ما نسبت به استرس در زمان حال بیشتر و بزرگتر خواهد بود.
 
از آنجا که استرس و تروما به روش های پیچیده بر ما تأثیر می گذارند، واکنش ما به استرس در صورتی می تواند مفید و کارآمد باشد، که جامع و همه جانبه باشد. روش های مبتنی بر جسم (مانند ریلکسیشن) ممکن است مفید باشند، اما قطعاً کافی نخواهند بود. برای اینکه خود تنظیمی، مفید و کارآمد باشد باید همزمان جنبه های مختلف را مد نظر قرار داد. در این فرآیند لازم است جنبه های هیجانی، شناختی، جسمی، معنوی و اجتماعی خود تنظیمی را مورد توجه قرار دهیم.
 
هر چه این جنبه ها بیشتر و دقیق تر مورد توجه قرار گیرند، احتمال آسیب از تروما و یا ابتلای افراد به اختلال استرس پس از سانحه، کاهش خواهد یافت.
 
منبع:  psychologytoday